20150614

Τι σχέση έχει ο Αχιλλέας με το Σπερχειό;
…με τον Στρυμόνα, την Αμφίπολη, τον Μέγα Αλέξανδρο;
[Αφιέρωμα: Χρονοτοπία – Γράφει o Γιώργος Λεκάκης]

Τα μνημεία φωνάζουν… Περνώντας κανείς από τον επαρχιακό δρόμο Λαμίας-Καρπενησίου, μετά την Μακρακώμη, θα ιδεί στο χωριό Άγιος Γεώργιος – ένα όμορφο χωριό, κουρνιασμένο στην δυτικότερη κοιλάδα του Σπερχειού – ένα εντυπωσιακό άγαλμα του Αχιλλέως, με το άρμα του, να δεσπόζει στην κεντρική πλατεία… Εύλογα ρωτά: Γιατί εστήθη στον Άγ. Γεώργιο της ελαιοβριθούς Φθιώτιδος, αυτός ο ανδριάντας του ομηρικού αρματοδρόμου ήρωος, από τους απογόνους του, Έλληνες του Σπερχειού, ίνα τιμηθεί ο διαχρονικός ήρως του Τρωικού Πολέμου και αγαπημένος ήρως του Μεγάλου Αλεξάνδρου; Η απάντησις είναι απλή: Επειδή η κοιλάς του Σπερχειού αποτελούσε τμήμα του βασικού βασιλείου του Πηλέως και του Αχιλλέως…

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με την σειρά: Η κοιλάς του Σπερχειού – όπως μας λέει ο συγγραφέας κ. Τάκης Ευθυμίου – εμφανίζει έντονα και τους τρεις λόγους υπάρξεως του ομηρικού Αχιλλέως στην περιοχή. Συγκεκριμένως:

α. Κάτι τέτοιο αναφέρεται από τον θείο Όμηρο, τον Απολλόδωρο, τον Στράβωνα, και νεώτερους (Κ. Παπαρρηγόπουλος, Π. Καρολίδης, Ι. Βορτσέλας, Ι. Πανταζίδης, κλπ.).

β. Υπάρχουν μυκηναϊκά νεκροταφεία στις Μεξιάτες, στον Σταυρό και στο Αρχάνι (το οποίο ίσως και να είναι μινωική θέση και τα ευρήματα ίσως και να είναι προ-μυκηναϊκής εποχής). Και αρχαιολογικοί χώροι σε Αρχάνι, Πλατύστομο, Καστρόρραχη, Ελληνικά Φτέρης, Κεραμίδι Νεοχωρακίου, Δίκαστρο, Παλαιόκαστρο…

γ. Τέλος, η ιστορική παράδοσις μιλά για τα όπλα Αχιλλέως (ευρέθησαν χάλκινα στο Αρχάνι), το ξίφος Αχιλλέως (ευρέθη παρόμοιο στην Καστρόρραχη), ιαματικά λουτρά για την θεραπεία της παθήσεως του Αχιλλέως (την αχιλλειοδυνία) στο Αρχάνι[1] και ο «πέτρινος θρόνος του Αχιλλέως», τον οποίο δείχνουν στο Μαυρίλο… Και τα στοιχεία δεν σταματούν εδώ.

Κατά τον κ. Ευθυμίου, υπάρχουν κι άλλα:

1ον. Το τάμα του Πηλέως και η προσφορά της κόμης του Αχιλλέως προς τον θεοποιημένο Σπερχειό είναι ένα ακόμη ισχυρό στοιχείο, που μας οδηγεί στο αβίαστο συμπέρασμα, πως το βασίλειό τους είχε άμεση σχέση με τις παρόχθιες περιοχές του ορμητικού Σπερχειού[2]. Αυτός ήταν ο αγαπημένος ποταμός του Αχιλλέως! «Σπερχειέ, του κάκου αλήθεια σου ‘ταξεν ο κύρης μου ο Πηλέας, στην ποθητή πατρίδα αν γύριζα κει πέρα, τα μαλλιά μου, στη χάρη σου να κόψω, κάνοντας θυσία τρανή από πάνω: πενήντα κριάρια πλάι στους όχτους σου βαρβάτα να σου σφάξω, πα’ στις πηγές, όπου ‘ναι τέμενος κι ο ευωδιαστός βωμός σου. Τέτοιαν ευχή είχε κάμει ο γέροντας, μα συ το ναι δεν το ‘πες!»[3]. Με κρυστάλλινη, λοιπόν, σαφήνεια ο ήρως Αχιλλεύς απευθύνεται προς τον θεό Σπερχειό, μιλώντας ταυτόχρονα για την πατρική του γη, την οποία ορίζει πλάι στο θεϊκό ποτάμι. Ο Πηλεύς είχε τάξει στον θεό Σπερχειό, εκτός από την κόμη του υιού του, και ιερή Εκατόμβη[4], μαζί με 50 αμουνούχιστα κριάρια. Η προσφορά αυτή θα γινόταν στις πηγές του Σπερχειού, εκεί που υπήρχε τέμενος emoticon smile ιερός χώρος) και θυσιαστήριος βωμός. Αι «πηγαί» (ως ανάβλυση υδάτων) μαρτυρούν ότι το τέμενος θα πρέπει ν’ αναζητηθεί σε κάποια από τις κύριες πηγές του ποταμού (ίσως του παραποτάμου του Σπερχειού, που σήμερα λέγεται Γκούρας), κάπου στο Μαυρίλο[5]. Στα νερά αυτά θα πρέπει η μητέρα του Αχιλλέως, Θέτις, να είχε βουτήξει το μωρό, όταν το έτεκε, ίνα του κάμει άτρωτο το σώμα του! [6] Η Φθιώτις βρίθει ιαματικών πηγών! [7] Εάν όμως οι πηγές εκληφθούν με την αρχέτυπη ομηρική σημασία (πηγαί = ρέμα του ποταμού) [8] , τότε το τέμενος και ο βωμός θα πρέπει να αναζητηθούν σε κάποια παρόχθια περιοχή του κύριου Σπερχειού, που δημιουργείται στα Διπόταμα Αγ. Γεωργίου με την συνένωση των παραποτάμων του.

2ον. Ο κατάλογος πλοίων της «Ιλιάδος» αναφέρει τις πόλεις του βασιλείου του Αχιλλέως: Άλος, Αλόπη, Άργος Πελασγικό, Τραχίνη, Φθία και Ελλάς. Οι πρώτες 4 έχουν εντοπισθεί, κατά κάποιον τρόπο, στον Μαλιακό Κόλπο. Απομένει η Φθία και η Ελλάς, εάν επρόκειτο για πόλεις και όχι για περιοχές, λογικά θα πρέπει να ευρίσκονταν στα ενδότερα της κοιλάδος για λόγους ασφαλείας.

3ον. H αναγκαιότης της συμμετοχής του Αχιλλέως στον εμφύλιο των Ελλήνων Τρωικό Πόλεμο [9] έχει άμεση και κυρίαρχη σχέση με την ύπαρξη και εκμετάλλευση του πολυτιμότατου τότε χαλκού, από τα αρχαία μεταλλεία, που ήταν διάσπαρτα κατά μήκος της νότιας, κυρίως πλευράς της Όθρυος, προς την κοιλάδα του Σπερχειού (Αρχάνι, Στύρφακα, Λιμογάρδι, Σπαρτιά, Κάστρο Πελασγίας). Ο Όμηρος συνδέει άμεσα τους Αχαιούς του Αχιλλέως με τον χαλκό, αποκαλώντας τους «χαλκοθώρακες».

4ον. Η πόλις Ελλάς ήταν παραποτάμια του Σπερχειού, γι’ αυτό και ο ίδιος ο ποταμός για πολλούς αιώνες έφερε την ονομασία «Ελλάδα»! 5ον. Ο Όμηρος ονομάζει τους στρατιώτες του Αχιλλέως «Μυρμιδόνες», «Έλληνες» και «Αχαιούς». Η πιθανή εξήγησις που δίνεται – κατά τον κ. Ευθυμίου – είναι η εξής: Δημιουργός του βασιλείου της Φθίας ήταν ο Πηλεύς, που ήλθε με τον πολυπληθή «σαν μυρμήγκια» λαό του από την Αίγινα. Γι’ αυτό και η ονομασία Μυρμιδόνες. Το βασίλειό του, όμως, περιελάμβανε και την παλαιοτέρα πόλη Ελλάδα, με τους κατοίκους της, τους Έλληνες. Έτσι, εξηγείται και η δευτέρα και σημαντικοτέρα ονομασία Έλληνες. Ακόμα, ονομάζονταν και Αχαιοί, διότι στην περιοχή αυτή, νότια της Θεσσαλίας και της κοιλάδος του Σπερχειού, εγκαταστάθηκε από τον 19ο αι. π.Χ. και ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά φύλα, οι Αχαιοί, απ’ τους οποίους φυσικά προήλθε και το όνομα Αχαΐα Φθιώτις. Άλλωστε Αχαιός σημαίνει ο κάτοικος πλάι σε θέση με πολύ νερό. [10]

Άρα, ο ποταμός Σπερχειός και η κοιλάδα του, ήταν αναπόσπαστο στοιχείο του βασιλείου του Αχιλλέως. Το πολιτικο-οικονομικό κέντρο του βασιλείου του ήταν η πόλις Φθία, η θέση της οποίας ευρίσκετο στο εσωτερικό της κοιλάδος του Σπερχειού. Κοντά στην Φθία ευρίσκετο η πόλις Ελλάς, ένα άλλο κοινωνικο-οικονομικό κέντρο, με ισχυρή λατρευτική και διοικητική παράδοση, απ’ την οποία προήλθε η εθνική μας ονομασία, Ελλάς και Έλληνες. Οι πηγές του Σπερχειού ευρίσκονταν, όπως και σήμερα, στην αρχή της κοιλάδος. Εκεί η θέσις του βωμού θα ήταν προσιτή από το διοικητικό κέντρο. Άρα η Φθία και η Ελλάς κείτονται, μάλλον, θαμμένες στις δυτικές παρυφές του Σπερχειού, και όχι εκεί που τις ψάχνουν οι αρχαιολόγοι…
Αχιλλεύς και Κένταυρος, το χαμένο ανάγλυφο…

Πάνω από την ΒΑ. ή την κεντρική ΝΑ. πύλη του κάστρου της Λαμίας υπήρχε μια μαρμάρινη πλάκα, που εικόνιζε άνδρα με λύρα (ίσως τον Κένταυρο Χείρωνα ή τον Φοίνικα) και άλλον με κουκκούλα, έτοιμο να χορέψει. Πρόκειται μάλλον για τον ήρωα-βασιλιά της περιοχής Αχιλλέα, διδασκόμενο χορό και μουσική, ή να αποτίει τιμές σε νεκρούς, με αγώνες. Ως γνωστόν, ο Έλλην χορεύει και τραγουδά στον θάνατο. Αλλά το σημαντικότατο αυτό ανάγλυφο… χάθηκε! Ευτυχώς αναφέρεται από τον περιηγητή Π. Λούκας (1706) και τον Ιω. Βορτσέλα (1860)… Έτσι, ξανα-σχετίζεται ο Αχιλλεύς με την περιοχή…
Η ασπίδα του Αχιλλέως, μια ασπίδα σύγχρονης τεχνολογίας

«Οι δύο ασπίδες – Αίαντος και Αχιλλέως – ήταν… συγχρόνου τεχνολογίας με πολύστρωτες κατασκευές. Η του Αχιλλέως αποτελείται από 5 μεταλλικές στρώσεις, δύο εξωτερικές από σκληρό μπρούντζο, δύο ενδιάμεσες από κασσίτερο και μία εσωτερική από μαλακό χρυσό! Η αντιδιατρητική συμπεριφορά της ασπίδος του Αχιλλέως, αφού το στρώμα μαλακού χρυσού είναι αδιαπέραστο, βασίζεται στις αρχές της Μηχανικής. Τα αποτελέσματα των πειραμάτων επιβεβαιώνουν με εκπληκτική ακρίβεια τις περιγραφές του Ομήρου και την συμπεριφορά αυτών των αμυντικών όπλων στην μάχη», είχε πει ο καθηγητής Μηχανικής του Πανεπ. Πατρών, Στέφανος Παϊπέτης ππ [11], αποδεικνύοντας τον Όμηρο, όχι «παραμυθά», αλλά και πιο ακριβολόγο από τους σημερινούς «επιστήμονες»… Είναι προφανές, λοιπόν, ότι ένα τέτοιο υπερόπλο θα ενδιέφερε τον Μ. Αλέξανδρο, που κοιμόταν με την «Ιλιάδα» στο προσκεφάλι του, και ήταν λάτρης του Αχιλλέως. Και θα έκανε το παν ν’ αναζητήσει το καβειρικό εργαστήρι κατασκευής του σε όλα τα – άγνωστα ακόμη – μυστικιστικά κέντρα της Φθιώτιδος… Ο Παμμέγιστος των Ελλήνων δεν θα μπορούσε να μην λατρέψει τον αγαπημένο ποταμό του αγαπημένου του ήρωα, Αχιλλέως, τον Σπερχειό. Έτσι συνδέονται οι ποτάμιες λατρείες Σπερχειού και Στρυμόνος… Στις θέσεις Φτελιά (ή Πουριά) και Αμπέλια Κομποτάδων (ΝΔ. της Λαμίας) ευρέθησαν και μακεδονικοί τάφοι (τύμβοι), ενώ στις Μεξιάτες ελληνιστικοί τάφοι «μακεδονικού τύπου»… Στους Κομποτάδες Εκεί που σμίγουν η αρχαία Αινίδα [12] , η Μαλίδα [13] και η Οιταία χώρα, η περιοχή βρίθει αρχαιολογικών ευρημάτων… Πολλά απ’ αυτά είναι ακόμη άγνωστα και στους αρχαιολόγους ακόμη… Αυτά θα μας απασχολήσουν τις επόμενες… δεκαετίες! Στον Προφήτ’ Ηλία – που… παραδόξως δεν είναι σε κορυφή βουνού, αλλά επί χαμόλοφου – ευρέθησαν και θαλαμωτοί τάφοι του – ίσως της πόλεως των αρχαίων Ερυθρών επί Θερμοπύλας – που άρχισαν ν’ ανασκάπτονται αργά, το 2009, από την ΙΔ΄ Εφ. Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων… Έδωσαν ευρήματα από την – κακώς λεγόμενη – «προϊστορική» (λες και δεν έχει ιστορία) εποχή, του 15ου αι. π.Χ. με συνεχή κατοίκηση, έως τα ελληνιστικά χρόνια… Αλλά δυστυχώς, όπως συμβαίνει συνήθως, μέχρι να πάει η αργοκίνητη Αρχαιολογική Υπηρεσία, στους περισσότερους τάφους είχαν φθάσει οι αρχαιοκάπηλοι… Ένας από τους 8 θαλαμωτούς αυτούς τάφους εντυπωσιάζει για το μέγεθός του (6 Χ 3,5 μ. με διάδρομο 7,7 Χ 1,8 μ.)! Τα ευρήματα πολλά και διάφορα, κτερίσματα και αγγεία, από την προ-μυκηναϊκή εποχή (και εντεύθεν), όμοια με ευρεθέντα σε Θεσσαλία, Εύβοια, Λοκρίδα, Αθήνα, Κόρινθο, Όλυνθο, Πελοπόννησο, Κύπρο, της ιδίας εποχής, που σημαίνει κοινός λαός με επικοινωνία. Αλλά και ευρήματα που αποδεικνύουν εμπόριο και συναλλαγές με το Ανατ. Αιγαίο, την Κύπρο και τις λοιπές ελληνικές αποικίες της Ανατ. Μεσογείου και της Αιγύπτου! Επίσης, ευρέθησαν πολλά νομίσματα (Λαρίσης, Μελιταίας, Ιστιαίας, Σικυώνος, Λοκρών, Φωκαέων, Βοιωτών, Φθιωτιδών Θηβών, κ.ά.) που δείχνουν το συχνότατο εμπόριο με την αρχαία πόλι, που έκειτο στους Κομποτάδες… Οι θαλαμωτοί τάφοι αυτής της περιόδου είναι κοινοί στην Θεσσαλία. Η επαναχρησιμοποίησις δε των μυκηναϊκών τάφων ξανα-απαντάται επίσης στην Φθιώτιδα (σε Σταυρό, Άγναντη και Ελάτεια, όπου ευρέθησαν τα αρχαιότερα γεωργικά εργαλεία τουλάχιστον στην Ευρώπη)…

…………………………………………………..

ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ:

Ευθυμίου Τ. («Ο ανδριάντας του ομηρικού Αχιλλέα στον Άγ. Γεώργιος Φθιώτιδας και ο λόγος ύπαρξής του», Λαμία, 2000. Και blog “Φθιωτικός Τυμφρηστός”), Κανέλλος Βασ., Καράντζαλη Ε. δρ.-McGeorge Τ. δρ. («Η διαχρονική χρήση του νεκροταφείου στον Προφήτη Ηλία στις Κομποτάδες Φθιώτιδος: Μια πρώτη προσέγγιση με βάση τα ευρήματα του τάφου IV»).

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1] Αλκαλική οξυπηγή. Η ιαματική πηγή με το υψηλότερο PH (PH 11)! Η δεύτερη στην Ευρώπη (πρώτη μια πηγή της Βοσνίας)!
2] Άλλωστε αυτό θα πει σπερχειός, εκ του ρήματος σπέρχομαι, που θα πει τρέχω γρήγορα με ορμή, εξ ου και σπέρμα.
3] Βλ. «Ιλ.» Ψ, 144-149.
4] βλ. Γ. Λεκάκης «Εκατόμβαια και Εκατομφόνια, μια εορτή με θυσία 100 βοδιών που ξεκίνησε στην Εκατόμπολι Λακωνία», στο περ. «Νέα Σκέψη», τ. Απριλίου και Ιουλίου 2013.
5] Το όνομα Μαυρίλο, ίσως, να μην είναι άσχετο με τις ιαματικές ή άλλες ιδιότητες των υδάτων του (υπάρχει αλλαχού σχετική ονοματοδοσία πηγών και νερών Μαυρομμάτι, Μαυρονέρι, Μελάνυδρος Πηγή Ιθάκης, κλπ.). Η κυκλώπεια (πελασγική) τειχοποιία που ευρέθη στο χωριό, ενισχύει την άποψη ότι η τειχισμένη πόλη (η Φθία;) ήταν σημαντικό κέντρο. Στο χωριό Μαυρίλο, ευρέθησαν και δυο θολωτοί πανάρχαιοι τάφοι.
6] Κατά μιαν παράδοση, αυτές είναι οι πηγές πάνω στις οποίες είναι κτισμένη η ΙΜ Αντινίτσης, Β. της Λαμίας, που ακόμη λέγονται «Πηγές του Αχιλλέα». Πρόκειται για περιοχή, όπου ήταν ιέρεια η Νηρηίδα Μαίρα (του Νηρέως και της Δωρίδος), η οποία μαζί με τις άλλες αδελφές της θρηνούσε στα βάθη του πελάγους για τον θάνατο του συμπατριώτη βασιλιά της Αχιλλέα. Στον ναό της Μαίρας εκτίσθη ο ναός της Μαρίας (Παναγίας Αντινίτισσας).
7] βλ. Γ. Λεκάκης «753 οι ιαματικές πηγές της Ελλάδος», 2013.
8] βλ. Ομηρικό Λεξικό Κοφινιώτη.
9] Ο Αχιλλεύς, κατά μια παράδοση, αποπλέει από τις Νηές Μαγνησίας – βλ. Γ. Λεκάκης «Στην νεώσχημη πηγή, στην βυθισμένη πολιτεία, στο «άγνωστο» λιμάνι της Μαγνησίας απ’ όπου ξεκίνησε ο Αχιλλεύς για την Τροία…», περ. «Ελληνικό Πανόραμα». Μάιος, 2014.
10] Η ρίζα αχ- δίνει σχετικές λέξεις και τοπωνύμια με πολύ και καλό νερό: Αχελώος, Αχέρων, Αχερουσία, Αχαΐα, Αχαρναί, κλπ. αλλά και αχιβάδα, κλπ. Δεν αποκλείεται λοιπόν, Αχιλλεύς να σημαίνει αυτός που κατοικεί σε χώρα με πολύ και καλό νερό, όπως όντως είναι η Φθιώτις.
11] Βλ. Συνέδριο «Ο Αιγαιακός Όμηρος Διαχρονικός» (που έγινε στην Χίο), αλλά και στο Διεθνές Συμπόσιο «Επιστήμη και Τεχνολογία στα ομηρικά έπη» (Συνεδριακό Κέντρο ΣΠΑΠ της Αρχαίας Ολυμπίας, 27–30.8.2006).
12] Κοιτίδα των Αινιάνων θεωρείται η Υπάτη. Η κεντρική πλατεία της καλείται Πλατεία Αινιάνων.
13] Εκ των Μαλιέων ο κόλπος ονομάσθηκε Μαλιακός.