20150625

Πηγή: Στοχασμός – πολιτική / από Μαζεστίξ

Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Αλλά, όπως διαπίστωσε κι ο μέγιστος ιστορικός-φιλόσοφος Θουκυδίδης, απλώς ο άνθρωπος επαναλαμβάνεται! Στην ουσία του μένει πάντα ίδιος από τα προϊστορικά χρόνια έως και σήμερα. Και πάντα έτσι θα μείνει. Επομένως δεν πρέπει να ψάχνουμε ακριβείς αναλογίες του παρελθόντος με το παρόν, αλλά μόνο στοιχεία που είναι χρήσιμα για να εξαγάγουμε συμπεράσματα σχετικά με τη συμπεριφορά του ανθρώπου σε παρόμοιες καταστάσεις.

Θα πούμε λοιπόν σήμερα μια ιστορία από τα αρχαία χρόνια.

Μια ιστορία για μια περίοδο που η αρχαία Αθήνα έμοιαζε τόσο πολύ με την Ελλάδα του σήμερα.

Διαβάζοντάς την, θα τραβάτε τα μαλλιά σας διαπιστώνοντας πως “όλα τριγύρω αλλάζουνε κι όλα τα ίδια μένουν”…

Είμαστε στα 404 π.Χ. Είχε, λοιπόν, μόλις διεξαχθεί η πιο κρίσιμη (και, όπως αποδείχθηκε, τελευταία) μάχη του Πελοποννησιακού Πολέμου στους Αιγός Ποταμούς (στα στενά των Δαρδανελίων που λέμε σήμερα).

Ο συμμαχικός στόλος των Σπαρτιατών υπό την αριστοτεχνική καθοδήγηση του στρατηγού … Λυσάνδρου εξαπέλυσε ξαφνική επίθεση σε μια στιγμή που ο συμμαχικός στόλος των Αθηναίων δεν ήταν σε ετοιμότητα, με αποτέλεσμα ο αθηναϊκός στόλος να καταστραφεί ολοσχερώς και ουσιαστικά να κριθεί οριστικά η έκβαση του πολυετούς μεγάλου πολέμου.

Οι Αθηναίοι που είχαν μείνει στην πόλη πληροφορούνται αμέσως την καταστροφή και μετά από μια νύχτα θρήνου, συσκέπτονται το πρωί και αποφασίζουν να κηρύξουν την πόλη σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να εφαρμόσουν έκτακτα μέτρα οχύρωσης, αφού ήταν βέβαιο πλέον πως τώρα θα κατευθυνόταν σύσσωμος ο Σπαρτιατικός στόλος και στρατός προς την Αθήνα.

Στο μεταξύ η Αθήνα είχε αποδυναμωθεί πολύ τα τελευταία χρόνια σε οικονομικό επίπεδο, λόγω του διαρκούς πολέμου, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν πια πολλές αντοχές, ενώ πολλές ήταν οι φωνές στην πόλη τα τελευταία χρόνια για παύση του πολέμου.

Πολύ γρήγορα έφτασε στην Αθήνα ο στόλος κι ο στρατός της Σπαρτιατικής συμμαχίας και περικύκλωσαν την πόλη, αποκλείοντάς την από κάθε δυνατότητα εξωτερικού ανεφοδιασμού τροφίμων. Εμπάργκο, σα να λέμε…

Το αίτημά τους απλό και κατανοητό: να παραδώσουν την πόλη!

Παράδοση της πόλης σήμαινε φυσικά υποταγή στη Σπάρτη, υποχρεωτική ένταξη στη συμμαχία υπό την ηγεμονία της, φόρο υποτέλειας, πιθανό εξανδραποδισμό ιδιαιτέρως όσων πρόσκειντο στη δημοκρατική παράταξη (σ.σ. η Σπάρτη είχε ολιγαρχία) και τέλος το χειρότερο για τους Αθηναίους: να γκρεμίσουν τα τείχη της πόλης!

(αυτό ήταν το μόνιμο αίτημα της Σπάρτης στην Αθήνα από την εποχή του Θεμιστοκλή, διότι τα τείχη συμβόλιζαν την ισχύ και την ανεξαρτησία της Αθήνας)

Φυσικά η συντριπτική πλειοψηφία των Αθηναίων ούτε να ακούσει δεν ήθελε γι’ αυτά τα ανήκουστα που ζητούσε η Σπάρτη.

Δεν ανέχονταν την ταπείνωση της ένδοξής τους χώρας.

Μόνο μια μικρή μειοψηφία ακραίων ολιγαρχικών δεν είχε πρόβλημα, αλλά ακόμη δεν εκφραζόταν πολύ ανοιχτά, λόγω του πολιτικού κόστους.

Η Αθήνα ήταν πολιορκημένη από στεριά και θάλασσα και επιβίωνε μόνο με ό,τι υπήρχε εντός της πόλης. Δεν υπήρχε καμία δυνατότητα εφοδιασμού απ’ έξω.

Ενώ στην αρχή βασίλευε μόνο η περηφάνια, στη συνέχεια άρχισε να συμβασιλεύει και η επερχόμενη πείνα.

Και η πείνα είναι κακός σύμβουλος.

Γρήγορα λοιπόν το αρχικό ξεκάθαρο “όχι” των Αθηναίων μετετράπη σε “ίσως” και “ας το δούμε”.

Επομένως αποφασίζουν οι Αθηναίοι να διαπραγματευτούν με τους Σπαρτιάτες.

Το πρόβλημα των περισσοτέρων ήταν το ζήτημα των τειχών.

Και ήθελαν να στείλουν μια διαπραγματευτική ομάδα να διερευνήσει τις προθέσεις των Σπαρτιατών: γιατί ήθελαν να γκρεμίσουν τα τείχη της Αθήνας; Για λόγους ασφάλειας (επειδή η Σπάρτη δεν είχε τείχη) ή για να υποδουλώσουν την πόλη και να εξανδραποδίσουν τους κατοίκους;

Είχαν δημιουργηθεί τρία πολιτικά “στρατόπεδα” στην πόλη: το πρώτο αποτελούνταν από τους φανατικούς δημοκρατικούς οι οποίοι έλεγαν “καμία διαπραγμάτευση με τους Σπαρτιάτες- πόλεμος μέχρι τέλους”. Το δεύτερο από τους φανατικούς ολιγαρχικούς που έλεγε “ναι σε ό,τι ζητούν οι Σπαρτιάτες”. Το τρίτο αποτελούνταν από μετριοπαθείς και των δύο παρατάξεων που αναγνώριζαν την κρισιμότητα των στιγμών και την πλήρη αδυναμία της πόλης τους να αντέξει πλέον στις επιθέσεις των Σπαρτιατών και ζητούσε διαπραγμάτευση με “κόκκινη γραμμή” (γκουχ-γκουχ) το θέμα των τειχών.

Οι δημοκρατικοί δεν ήθελαν επ’ ουδενί να συνθηκολογήσει η πόλη, διότι καταλάβαιναν πως θα εγκαθιδρυόταν ολιγαρχία στην πόλη και ότι οι ίδιοι θα την είχαν άσχημα και ορισμένοι εξ αυτών θα έχαναν και τα officia. Παρέβλεπαν όμως τις πενιχρές δυνάμεις της πόλης να αντισταθεί πλέον και ότι μια ενδεχόμενη συνέχιση του πολέμου πιθανότατα θα αφάνιζε τελείως τον αθηναϊκό πληθυσμό και ενδεχομένως η πόλη να εξαφανιζόταν απ’ το χάρτη.

Απ’ την άλλη οι ολιγαρχικοί πάντοτε εποφθαλμιούσαν το δημοκρατικό πολίτευμα της πόλης. Οι αρχηγοί τους ήταν αιμοβόροι και αδίστακτοι τυραννίσκοι, που έβλεπαν την πολιορκία ως “χρυσή ευκαιρία” για την παράταξή τους να επιβληθεί επιτέλους στα κοινά της πόλης. Είχαν κερδίσει πολλούς οπαδούς στο μεταξύ, διότι η δημοκρατική παράταξη (μετά το θάνατο του σπουδαίου Περικλή) είχε επιφέρει ιδίως τα τελευταία χρόνια πολλά δεινά στην πόλη και ιδίως οι δημαγωγοί και λαοπλάνοι ηγέτες τους, καθώς και οι επαγγελματίες συκοφάντες, είχαν προκαλέσει την εύλογη απέχθεια πολλών πολιτών αρχικά για τη δημοκρατική παράταξη και κατ’ επέκταση και για τη δημοκρατία.
Οι μετριοπαθείς ήταν στο “ναι μεν, αλλά”. Αποδέχονταν τη διαπραγμάτευση, αλλά εστίαζαν στους όρους μιας ενδεχόμενης συνθηκολόγησης.

Οι Αθηναίοι αποφάσισαν να συνομιλήσουν με τους Σπαρτιάτες και να διερευνήσουν τις προθέσεις τους, πριν πάρουν οποιαδήποτε απόφαση: συνέχιση του πολέμου ή συνθηκολόγηση.

Έστειλαν λοιπόν έναν σοβαρό και μετριοπαθή πολιτικό της Αθήνας ως εκπρόσωπο, τον Θηραμένη.

Ο Θηραμένης ήταν ένας μετριοπαθής και αρκετά δημοφιλής πολιτικός της ολιγαρχικής παράταξης της Αθήνας και προφανώς προτιμήθηκε αντί δημοκρατικού, γιατί θα συνεννοούνταν πιο εύκολα και αποτελεσματικά με την επίσης ολιγαρχική Σπάρτη.
Κάπου εκεί όμως άρχισαν οι Σπαρτιάτες να παίζουν την… κολοκυθιά απέναντι στο Θηραμένη: ο ένας υπεύθυνος (σ.σ. Έφοροι) τον έστελνε στον άλλον για να διαπραγματευτεί, ώσπου κι ο άλλος (σ.σ. Λύσανδρος) του έλεγε “δεν είμαι υπεύθυνος για την διαπραγμάτευση εγώ, αλλά οι άλλοι”, ώσπου τελικά οι Έφοροι της Σπάρτης του είπαν (αναφερόμενοι στους Αθηναίους) “να λογικευτούν και τότε να ξανάρθουν για διαπραγματεύσεις”

-σχόλιο: σαν κάτι να μου θυμίζουν όλα αυτά, αλλά τέλος πάντων…-

Κάπου εκεί ο Θηραμένης κατάλαβε ότι δε γίνεται τίποτα.

Βέβαια ο ίδιος δεν έβλεπε με καθόλου κακό μάτι την παράδοση της Αθήνας στους Σπαρτιάτες, αφού ο ίδιος ήταν ολιγαρχικός και θεωρούσε πως μπροστά του ήταν μια μοναδική ευκαιρία να εγκαθιδρυθεί ολιγαρχικό πολίτευμα στην πόλη!

Επομένως, τι έκανε;

Καθυστέρησε (εσκεμμένα σύμφωνα με τον επίσης ολιγαρχικό ιστορικό Ξενοφώντα) τη διαπραγμάτευση επί σχεδόν τέσσερις μήνες.

Περίμενε, σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, ώσπου να εξαντληθούν τελείως τα αποθέματα των τροφίμων της πόλης και οι αντοχές των κατοίκων.

Μετά από τέσσερις μήνες πείνας, τρόμου και δυστυχίας των Αθηναίων, πλέον τα πράγματα είχαν αλλάξει και πολιτικά στην πόλη. Οι δύο φράξιες των φανατικών παρέμεναν σταθερές, αλλά οι μετριοπαθείς είχαν συμβιβαστεί πια με την ιδέα “δεν πάει άλλο- ας τελειώνουμε επιτέλους με τη διαπραγμάτευση, ακόμη κι αν χρειαστεί να γκρεμίσουμε τα τείχη”.

Τότε γύρισε ο Θηραμένης από τις πολύμηνες διαπραγματεύσεις και ανήγγειλε τους όρους των Σπαρτιατών προκειμένου να υπογράψουν ειρήνη: υποταγή στη Σπάρτη, εγκαθίδρυση ολιγαρχικού πολιτεύματος και γκρέμισμα των τειχών.

Η συντριπτική πλειοψηφία των Αθηναίων υπερψήφισε τη συμφωνία με αυτούς τους όρους και την επόμενη μέρα γκρέμιζαν τα τείχη… τραγουδώντας από ευτυχία!

Επιτέλους θα τελείωναν (νόμιζαν) τα βάσανά τους μετά από 27 χρόνια πολέμου και αρκετούς μήνες πολιορκίας.

Μόλις κόπασαν οι πανηγυρισμοί, εγκαθιδρύθηκε το ολιγαρχικό πολίτευμα.
Μετά τις πρώτες αποφάσεις (διώξεις μισητών δημαγωγών και συκοφαντών) τις οποίες χαιρέτισε η πλειονότητα των υγιώς σκεπτόμενων Αθηναίων, άρχισαν οι διενέξεις στους κόλπους των ολιγαρχικών.
Υπήρχαν δύο τάσεις: η μία μετριοπαθής (του Θηραμένη που λέγαμε…), η οποία υποστήριζε την πολιτική ομαλότητα και την κοινωνική ειρήνη μέσα στην πόλη.

Η άλλη τάση (με αρχηγό τον Κριτία, επιφανή μαθητή του αντιδημοκρατικού φιλόσοφου Σωκράτη) είχε έντονες εκδικητικές τάσεις: ήθελε να έχει δικαίωμα να εκτελεί όποιον θέλει, να δημεύει όποια περιουσία θέλει, να εξορίζει όποιον θέλει.

Η πλευρά του Θηραμένη αντέδρασε έντονα στα καμώματα των ακραίων του Κριτία και τότε άρχισε ο τελευταίος τις διώξεις ενάντια στο Θηραμένη.

Και τον οδήγησε σε μία απ’ τις πιο στημένες δίκες στην Ιστορία.

Μια δίκη στην οποία οι δικαστές αποφάσισαν έχοντας στο κεφάλι τους μερικές δεκάδες οπλισμένους τραμπούκους του Κριτία που κράδαιναν τα μαχαίρια τους.

Η καταδίκη του Θηραμένη ήταν “θάνατος”.

Και αμέσως μετά, με το να μην υπάρχει πια κανένα εμπόδιο ή κανένα φύλο συκής, η ολιγαρχική κυβέρνηση (οι γνωστοί Τριάκοντα Τύραννοι) ξεσάλωσαν και εξαπέλυαν διώξεις σε κάθε δημοκρατικό πολίτη.

Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα πως μέσα σε 8 μήνες οι ολιγαρχικοί εξόντωσαν περισσότερους Αθηναίους πολίτες, από όσους είχαν χαθεί στα τελευταία δέκα έτη του πολέμου με τη Σπάρτη!

Φυσικά, αυτά τα καμώματα δε θα έμεναν αναπάντητα.

Μια ομάδα πολύ λίγων δημοκρατικών με αρχηγό το Θρασύβουλο άρχισε να οργανώνεται για την ανακατάληψη της πόλης.

Πολύ γρήγορα (και μετά τις πρώτες μικρές τους επιτυχίες) συντάχθηκαν με αυτούς και πολλοί άλλοι και δημοκρατικός στρατός απειλούσε πλέον ανοιχτά το δολοφονικό καθεστώς των Τριάκοντα Τυράννων.

Στις μάχες που ακολούθησαν, οι δημοκρατικοί του Θρασύβουλου νίκησαν το στρατό των Ολιγαρχικών και πάνω στη μάχη σκότωσαν και τον εγκληματία Κριτία.

Τώρα πια οι δημοκρατικοί είχαν το πάνω χέρι, αλλά η επικυριαρχία της Σπάρτης στην πόλη ίσχυε ακόμη. Τώρα έπρεπε ίσως να πολεμήσουν οι δημοκρατικοί ενάντια στην Σπάρτη; Ή η Σπάρτη τους δημοκρατικούς;

Η αλήθεια είναι πως η Σπάρτη είχε τη δυνατότητα να εξολοθρεύσει τους δημοκρατικούς Αθηναίους του Θρασύβουλου.

Αλλά τα ενδοσπαρτιατικά αντικρουόμενα συμφέροντα (φοβήθηκαν οι Έφοροι την ασύμμετρη πολιτική δύναμη που αποκτούσε ο στρατηγός Λύσανδρος) επέλεξαν, αντί της μάχης, τη διαπραγμάτευση.

Απ’ την άλλη, και ο δημοκρατικός στρατός του Θρασύβουλου αντιλαμβανόταν πως δεν είναι σε θέση να τα βάλει με την πανίσχυρη Σπάρτη.

Έτσι ήρθαν σε διαπραγματεύσεις και τελικά αποφασίστηκε η επανεγκαθίδρυση της δημοκρατίας στην Αθήνα με παροχή αμνηστίας όμως σε όλους τους ολιγαρχικούς πολίτες (πλην κάποιων πρωταιτίων του καθεστώτος, οι οποίοι θα αφήνονταν να διαφύγουν απ’ την πόλη ασφαλείς).
Στο μεταξύ οι Τριάκοντα Τύραννοι είχαν δανειστεί χρήματα από τη Σπάρτη για να πολεμήσουν τους δημοκρατικούς. Τώρα που επανενωνόταν η πόλη, οι Σπαριτάτες ζητούσαν φυσικά τα λεφτά τους πίσω. Στην Αθήνα υπήρξε διχογνωμία, καθώς άλλοι αρνούνταν να πληρωθούν αυτά τα παράνομα χρέη και απαιτούσαν να τα πληρώσουν αυτοί (οι ολγαρχικοί) που τα δανείστηκαν, ενώ άλλοι έλεγαν να τα πληρώσουν, για να ξεμπερδεύουν.
Τελικά, εις ένδειξη καλής θελήσεως και αναμεταξύ τους αλλά και απέναντι στη Σπάρτη, αποφασίστηκε να πληρωθεί αυτό το χρέος, αφού καλώς ή κακώς βάραινε πλέον την επανενωμένη πόλη.

Οι νικητές δημοκρατικοί, λοιπόν, με προτροπή του αρχηγού τους, Θρασύβουλου, που τους οδήγησε στη νίκη, ορκίστηκαν να μη μνησικακήσουν και να ζήσουν στο εξής ειρηνικά δημοκρατικοί και ολιγαρχικοί στην πόλη, αφήνοντας πίσω τις πολλές διαφορές του παρελθόντος.
Η επιείκεια αυτή του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι παροιμιώδης και πηγή για σκέψη.

ΥΓ.1 (και σημαντικότερο): Το βασανιστικό ερώτημα όλης αυτής της ιστορίας τελικά είναι: τι έπρεπε να κάνουν οι Αθηναίοι όταν ήταν πολιορκημένοι και αποκλεισμένοι από τον Σπαρτιατικό στρατό και στόλο;
Να συνθηκολογήσουν ή να συνεχίσουν τον πόλεμο;
Ποιοι είχαν δίκιο;
Οι φανατικοί δημοκρατικοί που ήθελαν συνέχιση του πολέμου μέχρι τέλους;
Οι ολιγαρχικοί που ήθελαν παράδοση άνευ όρων;
Ή οι μετριοπαθείς των δύο παρατάξεων που ζητούσαν συνθηκολόγηση υπό όρους;
Έκανε καλά ο Θηραμένης ή όχι;

ΥΓ.2: Ας κάνω τη δική μου αυθαίρετη αντιστοίχηση με το σήμερα (έτσι για τον καβγά): οι Σπαρτιάτες μου θυμίζουν τους “εταίρους” (ο Λύσανδρος τους Γερμανούς και οι Έφοροι τους Αμερικανούς), ο Θηραμένης μου θυμίζει τον Παπανδρέου, ο Κριτίας το Σαμαρά και ο Θρασύβουλος τον Τσίπρα. Υπάρχουν βέβαια και άλλοι συνδυασμοί, όπως ότι ο Τσίπρας θυμίζει τον Θηραμένη και ο Θεοδωράκης τον Κριτία, οπότε απλώς αναζητείται Θρασύβουλος…