FtS89
Στη λαμπρή εκδήλωση για την παρουσίαση του βιβλίου «Σκαμνός: Στην καρδιά της Ρούμελης», ο Οικονομολόγος-Ιστοριοδίφης κ. Γεώργιος Τσίτσας που ανέλαβε το σημαντικό έργο της κριτικής παρουσίασης του βιβλίου, ως κεντρικός ομιλητής, προσέγγισε ευμενώς τη εκδοτική πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Συλλόγου Σκαμνού και τα εγκώμιά του εκδηλώθηκαν χωρίς φειδώ, γι’ αυτό και τον ευχαριστούμε.
Σημείο αιχμηρής κριτικής –καθ’ όλα σεβαστής- αποτέλεσε η αναφορά του στην αφιέρωση, στην αρχή του βιβλίου, που συγκεκριμένα αναφέρει:
Το πόνημα αυτό, προϊόν συλλογικής προσπάθειας και συνεισφοράς, αφιερώνεται σ’ αυτούς που επέλεξαν για στάση ζωής και προσανατολισμού τις υπέρτερες αξίες, κανόνες και αρχές, όπως αυτές αναδείχθηκαν από τον ελληνικό πολιτισμό.
Η κριτική του διακεκριμένου ομιλητή εστιάσθηκε στο ότι τις αξίες, κανόνες και αρχές, θα έπρεπε να τις «πιστώσουμε» όχι μόνον στο ελληνικό πολιτισμό, αλλά και στο Χριστιανισμό, αφού μάλιστα στο βιβλίο, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε, περιλαμβάνεται και μία ολόκληρη θεματική ενότητα υπό τον τίτλο «θρησκευτική ζωή» και συμπερασματικά –κατά την κρίση του- μάλλον περί κάποιας αμέλειας θα επρόκειτο.

Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Οφείλουμε να είμαστε ειλικρινείς.
Εν πρώτοις δηλώνουμε, ότι θα είμαστε από τους τελευταίους που δεν θα αναγνωρίσουμε τα σπουδαία διδάγματα που αντλούνται από τη Χριστιανική Θρησκεία. Ο υπογραφόμενος δεν είναι θεολόγος, αλλά ένας απλός, μέσος, κοινός θνητός, που δέχεται τα διάφορα μηνύματα της εποχής και προσπαθεί να τα ερμηνεύσει και να τα αποκωδικοποιήσει. Ως μέλος της κοινωνίας μας επίσης, καθώς και αυτής του μικρόκοσμου του Σκαμνού, δεν ανήκει και δεν αποδίδει, παρά την διάχυτη επικρατούσα εντύπωση για την εικόνα των πραγμάτων, συζητώντας με ανθρώπους της αυτής περίπου στάθμης.
Ασφαλώς και δεν είναι στις προθέσεις μας να αναλύσουμε το τεράστιο ζήτημα των όρων «Ελληνισμός» και «Χριστιανισμός». Έχει μεν ένα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, αλλά έχουμε στον κύκλο μας άλλα επίλεκτα μέλη να το προσεγγίσουν με τη δέουσα σοβαρότητα και πληρότητα. Ελπίζουμε να το επιτύχουμε. Θα δεχθούμε ευχαρίστως τέτοιες προσεγγίσεις, αρκεί να εισφέρουν κάτι ουσιαστικό και χρήσιμο στην κοινωνία. Από τις συζητήσεις μου και τις όποιες προσπάθειές μου, ομολογώ, δεν μπόρεσα να καταλήξω σε ασφαλή συμπεράσματα προς τα που γέρνει η ζυγαριά. Αν δηλαδή ταυτίζονται ή έστω συγκλίνουν οι έννοιες «Ελληνισμός» και «Χριστιανισμός» ή πόσο αφίστανται μεταξύ τους. Δεν βρήκα, ομολογώ, πώς σχετίζεται «ο Φάντης με το ρετσινόλαδο».
Από τις πενιχρές μου γνώσεις στην ιστορική εξέλιξη, είδα ότι πέρασε μία περίοδος στο Βυζάντιο, που ο όρος ‘Ελλην, Ελληνισμός ήταν αποκρουστέος, αρνητικός, έδειχνε τον ειδωλολάτρη, τον επικίνδυνο και είχε περίπου καταργηθεί με αποστροφή. Άλλαξαν μάλιστα και το όνομα στους παππούδες μας και τους έλεγαν Ρωμηούς, Γραικούς κλπ, πάντως όχι Έλληνες, λέξη μισητή. Μάλιστα δε στη γραμμή αυτή πολεμήθηκε ο Ελληνικός πολιτισμός και η ελληνική σκέψη με ιδιαίτερη μανία, αν και μπόλιασε την παγκόσμια διανόηση. Καταστράφηκαν μνημεία εκπληκτικής αξίας και αισθητικής, έκλεισαν φιλοσοφικές σχολές με μεγάλη προσφορά στην κοινωνία των ανθρώπων. Υπάρχουν αιτιολογήσεις και ερμηνείες. Στέκομαι μόνο στην απλή διαπίστωση.
Είδα τους Χριστιανούς να αλληλοσπαράσσονται πότε μεταξύ τους, βλ. Σταυροφορίες, και πότε συσπειρωμένοι ενάντια στους αλλόθρησκους, τους άπιστους, ας ήταν κι αυτοί παιδιά του ίδιου Θεού, αδέρφια μας. Αν ψάξεις για τα κίνητρα, θα απογοητευθείς.
Στις δύσκολες ώρες του Έθνους και όταν οι παππούδες μας θέλησαν να αποτινάξουν από το σβέρκο τους το σκληρό τούρκικο ζυγό, βρήκαν την πλειοψηφία των ρασοφόρων, -που, όπως λένε, διορίσθηκαν με απ’ ευθείας εντολή ή κάπως έτσι του Μεγαλοδύναμου, κάτι σαν περιφερειακός γενικός αντιπρόσωπος, ας πούμε-, σκληρούς, ανάλγητους απέναντί τους με αφορισμούς και κατάρες, αφού προτιμούσαν την εύνοια του Σουλτάνου. Σκύβουμε με μεγάλο σεβασμό στη μνήμη αυτών που παράκουσαν τις εντολές των προϊσταμένων τους και στάθηκαν πιστοί στις υπέρτερες αξίες του Ελληνισμού. Μιλάμε για το Θανάση Διάκο, τον Ησαϊα Σαλώνων, τον Παπαφλέσσα, τον Παπα-Γιώργη από το Ελευθεροχώρι (βλέπε στο υπό συζήτηση βιβλίο σελίδα 178). Ελάχιστη απόδοση τιμής οι επιλεκτικές αναφορές μας και τα κείμενα στο βιβλίο που κυκλοφόρησε. Η συσχέτιση Ελληνισμός – Χριστιανισμός στον εθνικο-απελευθερωτικό αγώνα των προγόνων μας ήταν απολύτως σωστός και σκόπιμος, από πλευράς τακτικής, πολιτικής ή διπλωματίας, καθώς ενίσχυσε στα μάτια των Μεγάλων Δυνάμεων, -επίσης Χριστιανών- τη διαφοροποίησή μας από τους Οθωμανούς δυνάστες και προωθούσε τις θέσεις μας.
Το ίδιο, αν έρθουμε πιο κοντά, για τον δικό μας Ηγούμενο της Ι. Μ. Αγάθωνος, τον μακαριστό Πατέρα Γερμανό, τον Ανυπόμονο, τον αγωνιστή της Εθνικής μας Αντίστασης στις τάξεις του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, στην πρόσφατη ιστορία του τόπου μας, στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με την τριπλή κατοχή της Πατρίδας μας. Στην πλειοψηφία του ο κλήρος, σ’ αυτή εδώ τη φάση, οφείλουμε να υπογραμμίσουμε, συμμετείχε ολόπλευρα στην εθνική αντίσταση. Υπάρχουν οι εξαιρέσεις, απλά για να τονίζουν τον κανόνα. Να θυμίσουμε το Μητροπολίτη Αθηνών Χρύσανθο που έδωσε το έναυσμα της ανυπακοής εναντίον των κατακτητών. Δεν παρέστη στην παράδοση της πόλης (27.04.1941), αρνήθηκε να τελέσει δοξολογία για τον ερχομό των Γερμανών, ομοίως αρνήθηκε να ορκίσει την πρώτη κατοχική κυβέρνηση και παρά την προσωπική πίεση που δέχθηκε από τον von Stumbe. Προκαλεί, ωστόσο, δυσθυμία η προσπάθεια άλλων κληρικών, στις μέρες μας, που με το βίο και πολιτεία τους κάθε άλλο παρά έδειξαν να μοιάζουν σ’ αυτούς τους πνευματικούς ταγούς μεγάλου διαμετρήματος, να πιστωθούν στο σύνολό τους, νηστεύσαντες και μη, να προσεπικαλούνται το μεγαλείο και τη δόξα άλλων, επιζητώντας ίσως μέσα στην ίδια κολυμβήθρα να συμψηφίσουν τις αξιέπαινες πράξεις των ηρώων με τα δικά τους κρίματα.
Και ασφαλώς ερχόμαστε στα πρόσφατα βιώματα και εμπειρίες μας, οι αναφορές μας σε πρόσωπα και ιεράρχες που κατά την ταπεινή μας γνώμη και εκτίμηση, σέβονται και τηρούν τα μεγάλα διδάγματα της Χριστιανικής Πίστης. Υπάρχουν πράγματι αξιέπαινοι ρασοφόροι. Πρέπει, όμως, με προσοχή να τους αναζητήσει κανείς. Να υποκλιθούμε στον Αλβανίας Αναστάσιο, στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο, που κάτω από δυσμενείς συνθήκες επιτελούν έργο χρήσιμο για την κοινωνία των ανθρώπων. Αν δούμε, μάλιστα τη διαδρομή του Αναστάσιου, δεν έχουμε παρά να εκτιμήσουμε με βαθύ σεβασμό τον πνευματικό ηγέτη που για όλη τη διαδρομή του, δια βίου, δίδαξε, ωφέλησε, αποτέλεσε πρότυπο πνευματικού άνδρα με αρχές. Την ιεραποστολική του δράση, τη συνδρομή και συμπαράσταση στους δοκιμαζόμενους συμπατριώτες μας στα δύσκολα χρόνια της χούντας του ’67, όταν άλλοι ρασοφόροι, «κολλητοί» των δικτατόρων πιπίλιζαν την καραμέλα «Ελλάς, Ελλήνων, Χριστιανών», κατ’ ουσίαν, όμως, πιστοί στο ίδιο και απαράλλακτο δόγμα των Φαναριωτών, «με τους κρατούντες» κι ας είναι αυτοί οι οποιοιδήποτε.
Ασφαλώς και δεν μπορέσαμε να τιμήσουμε όλους τους συνεπείς αγωνιστές ιερωμένους της Χριστιανικής Πίστης που είναι πάρα πολλοί. Ένα πράγμα, όμως, μη μας ζητηθεί να προσδιορίσουμε. Ποιοί είναι οι περισσότεροι. Δεν έχουμε τέτοια ζυγαριά κι ούτε φιλοδοξούμε να ασχοληθούμε. «Μιλάμε για μικρές εξαιρέσεις, που επ’ ουδενί αντιπροσωπεύουν το σύνολο», δηλώνουν με έμφαση, κάθε τόσο διάφοροι πρόεδροι και εκπρόσωποι επαγγελματικών ενώσεων, όταν αποκαλύπτονται ατιμίες σε βάρος του κοινωνικού συνόλου από τα μέλη τους. Άντε τώρα να βρεις πόσο μειοψηφίες είναι οι ανήθικοι και επίορκοι και να κάνεις στατιστική. Πόσοι εφοριακοί λαδώνονται, πόσοι κρατικοί γιατροί παίρνουν φακελάκι, πόσοι ιερωμένοι το’ χουν ρίξει στην εμπορευματοποίηση του θρησκευτικού αισθήματος των συνανθρώπων τους. Η επικαιρότητα κάθε τρεις και λίγο ασχολείται με διάφορα σκάνδαλα ιερωμένων που δεν έχουν αρχή και τέλος. Από τα πλέον βδελυρά και βαριά αδικήματα του κοινού ποινικού Δικαίου για τα οποία κάπου – κάπου γίνεται λόγος για κάθαρση που τάχατες ολοκληρώθηκε, μέχρι το δόγμα που φαίνεται να επικρατεί: Προσκόλληση στην άσκηση και νομή κοσμικής εξουσίας, που εκδηλώνεται –βλέπε παραδικαστικό κύκλωμα, ρουσφέτια πάσης φύσεως μέσα από αθέμιτες παρεμβάσεις στη διοίκηση, για τους λουφαδόρους στο στρατό και ό,τι βάλει ο νους σου- ποικιλοτρόπως και σε κάθε περίπτωση με νοσηρή παρέμβαση στην κοινωνική ζωή, πλήττοντας το κοινό περί δικαίου αίσθημα, μέχρι τον άκρατο υλισμό και τη χλιδή. Φαινόμενα που δεν συμβιβάζονται με τη Χριστιανική διδασκαλία.
Εδώ όμως οφείλουμε να είμαστε δίκαιοι και αντικειμενικοί. Ασφαλώς, όπως κάθε πολίτης που ενεργεί μόνος του ή μαζί με συνεταίρους, έτσι και οι ιερωμένοι, θα μπορούσαν να ασκήσουν την οποιαδήποτε επιχειρηματική δραστηριότητα. Δεν θα είχαμε, ούτε έχουμε, την ελάχιστη αντίρρηση. Δεν διαφεύγει της προσοχής μας ότι οι διαχειριστές της εκκλησίας μας συγκροτούν μία τεράστια επιχείρηση real estate, καθώς ελέγχουν, ένα τεράστιο αριθμό ακινήτων, αλλά και πλείστων όσων άλλων περιουσιακών στοιχείων. Η εξασφάλιση μιας καλής θέσης στον Παράδεισο για συνανθρώπους μας ηλικιωμένους και ευκατάστατους βοηθά σ’ αυτή τη δραστηριότητα. Είναι «γωνία το μαγαζί», είχε αποφανθεί κορυφαίος ιεράρχης. Βεβαίως, παρατηρούμε και τους Μουσουλμάνους δυστυχείς Παλαιστίνιους, φανατικούς οπαδούς της δικής τους πίστης, να τους ωθούν, οι ίδιοι οι γονείς τους, ζωσμένους το δυναμίτη στην αυτοκτονία, συμπαρασύροντας τους εχθρούς τους στο θάνατο, έχοντας ως ανταμοιβή το δικό τους Παράδεισο που αποτελείται από ένα βουνό νόστιμο ρύζι και πάμπολλες πανέμορφες ερωμένες. Ποιο ευθείς και ειλικρινέστεροι, φαίνονται οι Σπαρτιάτες πρόγονοί μας, και οι σκληρές μανάδες που έδιναν την ασπίδα στο γιο τους με την ευχή «ή ταν ή επί τας». Αξίζει να αξιολογήσει κανείς εδώ το ηθικό υπόβαθρο και το κίνητρο από το οποίο ξεκινάει κανείς για τον Παράδεισο στις παραπάνω εκδοχές.
Δεν είναι προς ψόγο τα διάφορα γηροκομεία που επιτελούν έργο κοινωφελές, αλλά θα ήταν καλύτερα αν σ’ αυτά είχαν προσπέλαση, όχι μόνον οι οικονομικά εύποροι, αλλά και οι συνάνθρωποί μας που δεν ευνοήθηκαν στα οικονομικά. Εδώ έχουμε κάποιες αμφιβολίες. Πρώτα ερευνάται η περιουσιακή κατάσταση, άλλως «δεν υπάρχει αυτή την περίοδο κάποια θέση …». Η λογοδοσία γίνεται στον Ύψιστο και συνήθως όλες αυτές οι επιχειρηματικές δραστηριότητες απολαμβάνουν της μέγιστης κρατικής υποστήριξης, ενώ λειτουργεί και ένα είδος φορολογικής ασυλίας. Εδώ, όμως, -στο σημείο αυτό- έχουμε πρόβλημα, καθώς αυτή η συγκαλυμμένη επιχειρηματική δραστηριότητα συνθέτει ένα αθέμιτο ανταγωνισμό σε βάρος των επιχειρήσεων που μοχθούν να επιβιώσουν και πληρώνουν φόρους στο Δημόσιο. Σε κάθε περίπτωση, υποκλινόμαστε σε ένα ιερέα στο Περιστέρι –νομίζω Πατέρα-Αντώνιο, τον λένε- που βάλθηκε να προστατέψει παιδάκια που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, ούτε φυσικά οικονομικούς πόρους.
Άλλα φαινόμενα, πάλι, βάζουν τον απλό άνθρωπο σε βαθύτερες σκέψεις. Όταν πέρα από τον απεχθή υλισμό και εκκοσμίκευση, ομάδες παθιασμένων πιστών, προχωρούν σε ιδιαιτέρως απεχθείς ενέργειες, με την πεποίθηση μάλιστα ότι επιτελούν έργο θεάρεστο. Στεκόμαστε στο μικρό χωριό μας, εδώ και μερικές δεκαετίες πίσω, όταν προσπαθούσε να ορθοποδήσει η χειμασμένη πατρίδα μας μετά τον πόλεμο και τον εμφύλιο αδελφοκτόνο σπαραγμό. Συνάνθρωποί μας τάχθηκαν να επιβάλλουν την τάξη. Τάγματα Εθνικής Ασφάλειας κλπ, ώσπου ο επικεφαλής –ακραιφνής Χριστιανός- εντόπισε το πρόβλημα – μίασμα και διέταξε: «-Ρίξτε του του Γιαχωβά!». Έτσι έχασα ένα πρωτοξάδερφο το Δημήτρη Χρ. Αποστολόπουλο, τον επονομαζόμενο Χάλιφαξ. Δεν γνωρίζω αν ήταν οπαδός της αίρεσης του Ιεχωβά ή όχι. Ήμουν πολύ μικρός, μόλις 4-5 ετών τότε. Μπορεί και να ήταν οπαδός της αίρεσης, ακόμη και αλλόθρησκος ή άθεος. Δεν το εξετάζω με τη δική μου κρίση. Το σκοτωμό του, όμως, σαν σκυλί στ’ αμπέλι, δεν τον καταλαβαίνω, ούτε τον συγχωρώ. Νομίζω και ο Μεγαδύναμος κάπου προς τα κει κλίνει. Ένα μόνο έχω ακούσει από διασταυρωμένες πηγές: Όπου περνούσε, αυτός ο υπέροχος συνάνθρωπος, μαζί του ακολουθούσαν και κελαηδούσαν τα αηδόνια. (βλ. σχετικά στο καινούργιο βιβλίο μας σελ. 297 Οι νεκροί του Σκαμνού κατά τη δεκαετία 1940-1950).
Αλλά, ίσως και δεν θα πρέπει να πάμε τόσο πίσω στον δικό μας μικρόκοσμο, όπου προφανώς και η εν γένει μόρφωση των ανθρώπων δεν ήταν στο καλύτερο δυνατό επίπεδο. Ας στραφούμε και στους μεγάλους και ισχυρούς της Γης. Δεν πάει πολύς καιρός που ο πρόεδρος των ΗΠΑ George Bush, σε μία σχετικά πρόσφατη απ’ ευθείας συνεννόησή του με το Θεό, έλαβε την εντολή:
-Γιώργο, πήγαινε στο Ιράκ να βάλεις τάξη!
Το τι τάξη έβαλε, είναι, άλλης Κυριακής Ευαγγέλιο. Για το θέμα μας κρατάμε, ότι μιλάμε για άνθρωπο υπερθρησκευόμενο και δη Χριστιανό.
Σε κάθε περίπτωση, θα ζητήσουμε συγνώμην από τον διαπρεπή φίλο του Συλλόγου μας κ. Γιώργο Τσίτσα και θα ξανασκεφθούμε το ζήτημα, μήπως στην επόμενη έκδοση του βιβλίου επιφέρουμε τις κατάλληλες διορθώσεις. Στο μεταξύ ελπίζουμε να φωτισθούμε κιόλας στα επίμαχα σημεία, πόσο δηλαδή σχετίζονται οι όροι Ελληνισμός και Χριστιανισμός, και προς τα που ρέπει η παγκόσμια κοινότητα των ανθρώπων, ποια θρησκεία μεταφέρει την απόλυτη αλήθεια, γιατί μέχρι στιγμής αυτό το προνόμιο το διατηρεί με πείσμα κάθε μία για τον εαυτό της και πυροδοτούν την μισαλλοδοξία, αιματοχυσίες και εκατόμβες αθώων θυμάτων. Δεν παύουμε επίσης να ελπίζουμε πως κάποιοι φωτισμένοι της Γης, όπως προ λίγων ετών μου έλεγε ένα αξιολογότατος ιερωμένος –δικός μας, Ορθόδοξος, στο Βέλγιο-, ένα ρεύμα διαφαίνεται, ώστε να διαμορφωθεί μία ενιαία παγκόσμια θρησκεία, σύνθεση από τις υφιστάμενες διδασκαλίες, που θα υποδεικνύει κοινά παραδεκτούς κανόνες ηθικής, ρύθμισης σχέσεων και συμβίωσης στην κοινωνία των ανθρώπων.