FtS73

υπό Βίκτωρος Σαμπώ
Αντιπροέδρου του Πολιτιστικού Συλλόγου Παλαιοχωρίου

Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα είναι και το οικολογικό, πρόβλημα μεγάλο και αντιμετωπίζεται με ιδιαίτερη οξύτητα απ΄ όλο τον κόσμο. Είναι μέγα πρόβλημα γιατί ο άνθρωπος με την αλαζονεία του θέλησε να έχει μία κυρίαρχη συμπεριφορά στο περιβάλλον που ζει και κινείται. Από παντού εκπέμπονται σήματα κινδύνου. Όλα αυτά λίγο πολύ όλοι μας τα γνωρίζουμε και όλοι μας συμφωνούμε ότι ο καθένας μας έχει μερίδιο ευθύνης.

Η οικολογία, βέβαια, δεν είναι νέα επιστήμη, είναι πολύ παλιά και πρώτοι απ΄ όλους είχαν ασχοληθεί οι Αρχαίο Έλληνες. Είχαν σοβαρά ενδιαφερθεί για τα όσα σήμερα μας μιλάει η οικολογία.. Και τούτο, χωρίς το πρόβλημα να έχει τη σημερινή του ένταση.

Οι Αρχαίοι Έλληνες την οικολογία την είχαν αντιμετωπίσει σαν πρόβλημα πνευματικό. Είχαν δε τοποθετηθεί πιστεύοντας ότι η εξασφάλιση της ευτυχίας στον άνθρωπο δεν είναι η υπερβολική επιδίωξη των υλικών αγαθών, υποστηρίζοντας ότι ο πλούτος είναι καλός μόνον σαν μέσον και ποτέ σαν αυτοσκοπός. Και φυσικά αυτός να κερδίζεται με έντιμο και λογικό τρόπο. Διαφορετικά, αν γίνεται από τον άνθρωπο συνεχές κυνήγι αυτού, τότε ο άνθρωπος γίνεται άπληστος. Αυτό δε τον φθείρει ψυχικά και σωματικά, οπότε επιδίδεται σε κατάχρηση του φυσικού πλούτου προκειμένου να ικανοποιήσει την απληστία του.

Ανεγνώριζαν το σύμπαν ως ενιαίο. Ο κόσμος είναι «σύστημα εξ ουρανού και γης και των εν τούτοις φύσεων». Δέχονται δηλαδή έναν «νουν» κυβερνήτη. Εξηγώντας έτσι αυτή τη θαυμαστή τάξη που υπάρχει στο Σύμπαν. Και κατέληγαν στο εξής συμπέρασμα: «Κατά τον δέοντα λόγον» νά.΄ναι και η συμπεριφορά του ανθρώπου προς τα έμψυχα, αλλά και τα άψυχα όντα, αφού έτσι έχουν τα πράγματα. Δηλαδή να βρίσκεται σε αρμονία με την παγκόσμια τάξη. Αν επέλθει καταστροφή στο πράσινο δεν γίνεται απλώς μία ζημία, διαπράττεται μία αδικία, γιατί γίνεται αιτία να διαταραχθεί η φυσική αρμονία.

Είχαν πάρει όμως και μερικά συγκεκριμένα μέτρα για την κατάσταση του περιβάλλοντος.

α. Οι φιλόσοφοι και οι ποιητές με τα έργα τους έδιναν στο λαό ένα σημαντικό μήνυ6μα σε σχέση με τη φύση. Ο Ησίοδος στο έργο του «Έργα και Ημέραι», μιλάει για αυστηρές απαγορεύσεις για να μην μολύνονται τα ποτάμια. Το ίδιο και ο Όμηρος στην Ιλιάδα. Άλλωστε οι Αρχαίοι είχαν θεοποιήσει τα νερά των λιμνών, ποταμών και πηγών. Ο ιστορικός Ηρόδοτος ασχολείται με την οικολογική ισορροπία των ζώων. Ο Σοφοοκλής κάνει λόγο στην Αντιγόνη για το ότι η Γη αδυνατίζει με την συνεχή καλλιέργεια. Ο Πλάτων δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για την προστασία του περιβάλλοντος στους «Νόμους» του και στην «Πολιτεία» του. Συνιστά την δενδροφύτευση, την απαγόρευση του κυνηγιού για ορισμένα σπάνια είδη πουλιών και ζώων και την προστασία των πηγών. Ο Αριστοτέλης ασχολούμενος με την έρευνα και ταξινόμηση των ζώων, με τα μετεωρολογικά φαινόμενα και άλλα τονίζει ότι «το υπάρχον όν», ο άνθρωπος, εξυπηρετείται από αυτήν την σκοπιμότητα στη φύση. Ο Θεόφραστος, μαθητής του Αριστοτέλη, ασχολούμενος με τις κλιματολογικές μεταβολές, εξ αιτίας της αλόγιστης ανθρώπινης δραστηριότητας, από τις καταστροφές στα δάση, από τις αποξηράνσεις βιοτόπων κλπ, είναι ο πρώτος που ανακαλύπτει εκείνο που μόλις τώρα συνειδητοποιούν οι σοφοί της Γης.

β. Οι πόλεις κράτη, από τη δική τους μεριά, φρόντιζαν να διατηρούνται οι πόλεις καθαρές, τα σκουπίδια να ,μεταφέρονται μακριά, η αποχέτευση να λειτουργεί σωστά και τα βιοτεχνικά εργαστήρια δερμάτων, τυροκομεία, χυτήρια κ.ά. να είναι εκτός πόλεως. Ελάμβαναν δραστικά μέτρα οι πόλεις για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών στα δάση που, όπως και τώρα, οφείλονταν σε διάφορες αιτίες. Σε εμπρηστές, σε απροσεξίες, αλλά και σε εχθρικές επιδρομές σε καιρό πολέμου. Έδιναν άδειες εισαγωγής ξυλείας, ώστε να μην είναι αναγκασμένοι οι πολίτες να κόβουν τα δέντρα για δική τους εξυπηρέτηση. Έκαναν αναδασώσεις και γενικά η προστασία του δάσους ήταν κάτι το ιερό. Σ΄ όλα τα δάση στην Αρχαία Ελλάδα πίστευαν ότι κατοικούσαν θεοί και νύμφες (Δρυάδες). Από τον 5ο π.Χ. αιώνα άρχισαν να βελτιώνουν με τη λίπανση τα προς καλλιέργεια εδάφη. Εφάρμοζαν την αγρανάπαυση. Δημιουργούσαν αρδευτικά συστήματα, πολλά από τα οποία, ακόμη και σήμερα εξυπηρετούν.

Οι Αρχαίο Έλληνες έχοντας βαθιά γνώση, της αρμονίας, του μέτρου και του ρυθμού (κάτι που λείπει σ΄ εμάς σήμερα) και αποδοκιμάζοντες το «άμετρον, αναρμόνιον και άρρυθμον μέγεθος», έκτιζαν τα οικοδομήματά των φροντίζοντας να βρίσκονται αυτά πάντα σε αρμονία με το περιβάλλον. Όχι μονάχα ως προς το μέγεθος, αλλά και ως προς το σχήμα και το χρώμα. Ακόμη και σήμερα θαυμάζουμε, όχι μονάχα την αρχιτεκτονική των κτισμάτων, αλλά και το πως αυτά δένουν θαυμάσια με το φυσικό τους περιβάλλον, Ακρόπολη, Σούνιο, Δελφοί, Ολυμπία κ.ά.

Στα πρακτικά μέτρα που έπαιρναν οι Αρχαίο Έλληνες για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος ήταν και τα μέτρα κατά της αστυφιλίας. Είχαν αντιληφθεί ότι η συγκέντρωση του πληθυσμού σε μία περιοχή, δεν βοηθάει στην ποιότητα ζωής. Επιδίωξη λοιπόν ήταν να εμποδίζουν τη μετακίνηση από αγροτικές περιοχές στις πόλεις. Και τούτο, χωρίς οι κάτοικοι της υπαίθρου να έχουν λιγότερα δικαιώματα από τους κατοίκους των πόλεων.

Είναι να θαυμάζει κανείς πως με πόση ευαισθησία έβλεπαν τη φύση και γενικότερα την όλη οικολογία οι Αρχαίοι Έλληνες. Χωρίς να αντιμετωπίζουν οξύτατο πρόβλημα, όπως εμείς σήμερα. Γιατί από νωρίς είχαν ασχοληθεί με αυτό και δη με τρόπο απόλυτα ορθό. Έδωσαν δηλαδή την προτεραιότητα στο «κατ αρετήν ζειν», όπως και στις έννοιες του μέτρου, του ρυθμού, της αρμονίας και της λιτότητας. Πετυχαίνοντας μ΄ αυτό τον τρόπο να βρίσκονται μέσα στο φυσικό περιβάλλον και στην ουσία της ψυχικής τους καλλιέργειας.

-Αλλά μήπως και σήμερα δεν τονίζεται ότι ο άνθρωπος πρέπει να προσέξει να δώσει το προβάδισμα στις πνευματικές αξίες;

Και τότε αυθόρμητα θα πηγάζει από μέσα του η ανάγκη να σέβεται και να προστατεύει σαν κόρη οφθαλμού το φυσικό του περιβάλλον. Θα το νοιώσει ως χρέος του απέναντι στο Δημιουργό που μας χάρισε ένα κόσμο τόσο όμορφο και αρμονικό, αλλά και απέναντι στις γενιές που θα ζήσουν αύριο.

***
Το παρόν ενδιαφέρον άρθρο για το οποίο όλως ιδιαιτέρως ευχαριστούμε τον καλό φίλο συντοπίτη κ. Σαμπώ, δημοσιεύθηκε επίσης στην εφημερίδα του Παλαιοχωρίου, φύλλο 95 το έτος 1999.