FtS73

υπό Γεωργίου Π. Τσίτσα,
Ιστοριοδίφη

Είναι ένα μικρό όστρακο ανάμεσα στην κνήμη και τη φτέρνα (λεξικό Τεγόπουλου Φυτράκη, σελ. 119). Ονομασία ίσως από το σλαβικό kostitsa [a) Meyer N.S. 2,35 β) Ν.Λ. Ανδριώτη, ετυμολογικό λεξικό, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 169)].

Τα κότσια – οι αστράγαλοι των ποδιών ήταν και ένα παιχνίδι που διατηρήθηκε ανά τους αιώνες μέχρι το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, το περίεργο, όμως, είναι ότι αυτό διατηρήθηκε ακριβώς από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα στο μέρος μας και ήταν γνωστό σαν «βεζυρία». Οι αστράγαλοι ήταν ένα από τα πολλά παιχνίδια που έπαιζαν οι αρχαίοι Έλληνες από τα πανάρχαια χρόνια. Ήταν αγαπητό παιχνίδι, όπως μας πληροφορούν τα αρχαία κείμενα: α) Πολυδεύκης Θ7 β) Παυσανίας Α 30 και γ) Ομήρου Ιλιάδα Ψ 87.88 αστραγαλίζειν – πενταθλίζειν.

Αναφέρεται χαρακτηριστικά το εύρημα 25.000 αστραγάλων περίπου που βρήκε ο καθηγητής P. Amadcy (E.T. Convilles BGHs-p IX 1984 /374-378) σε ανασκαφή σε ένα σπήλαιο (απέναντι) στον Παρνασσό.

Το οστάριο έχει σχήμα κύβου και έχει 6 πλευρές, από τις οποίες οι 4 είναι σχεδόν επίπεδες, ενώ οι άλλες 2 είναι κυρτές. Έτσι, όταν το κότσι ρίχνεται στο έδαφος, μόνο στις 4 πλευρές μπορεί να σταθεί αυτό το κατά κάποιο τρόπο ζάρι (κότσι). Η αρίθμηση και η ονομασία των πλευρών στην αρχαιότητα, ήταν ως εξής:

1. Χίος – Κύων
2. Χωρίς όνομα
3. Ύπτιον
4. Πρανές
5. Χωρίς όνομα
6. Κώος εξ/της

Την ονομασία των παιχνιδιών με αστραγάλους αναφέρουν οι Λεξικογράφοι α) Πολυδεύκης β) Ησύχιος και γ) Ευστάθιος. Με αυτό το παιχνίδι έχει ασχοληθεί και ο πατριώτης μας Δ. Λουκόπουλος (Αθήναι 1926) και πληροφορεί ποια παιχνίδια παίζουν τα Ελληνόπουλα με περιγραφές ελληνικών παιχνιδιών από όλα τα μέρη της Ελλάδας.

Σε πολλούς Ελληνικούς και Ρωμαϊκούς τάφους πολλές φορές βρέθηκαν αστράγαλοι γιδιών και προβάτων, άλλες φορές πραγματικοί και άλλες σε απομίμηση από ελεφαντόδοντο, χάλκινοι, γυάλινοι, αλλά και από αχάτη . Ελάχιστες φορές μνημονεύονται και από ζαρκάδι που όπως προκύπτει, ήταν περιζήτητοι για την κομψότητα και σπανιότητα (Θεόφρ. Χαρ. 5 Αθήνα, Α 193 και επ.).

Το παιχνίδι αυτό χρησίμευε για παιδιά και γυναίκες (Πλούταρχου Αλκιβιάδη Β) ενίοτε και για γέροντες.

Από τον αστράγαλο (κότσι) έχουμε πολλά παράγωγα:

α) αστράγαλος το κότσι του ποδαριού
β) αστράγαλοι το παιχνίδι «κότσια»
γ) αστραγαλίζω παίζω κότσια
δ) αστραγάληση το παίξιμο των αστραγάλων
ε) αστραγαλίσκος υποκοριστικό του «αστράγαλος»
στ) αστραγαλίστη η όμοια με αστράγαλο
ζ) ασταγαλο-μάντης αυτός που λέει τα μελλούμενα διαβάζοντας τους αστραγάλους

(Α.Ν. Γιάνναρη, Μικρός θησαυρός, Τομ. Α, σελ. 304)