FtS72
Λουκά Αστρακά

Το Σκαμνό, όπως πολλοί συνομήλικοι μου, τον γνώρισα κυρίως κατά τη διάρκεια των σχολικών καλοκαιρινών διακοπών. Έζησα, με την ένταση που η παιδική ψυχή αντιλαμβάνεται τον κόσμο, αξέχαστες εμπειρίες που σχετίζονταν με την κοινωνική ζωή του χωριού, αλλά κυρίως με την πανέμορφη φύση του. Αργότερα όσο η γενιά μας μεγάλωνε και περνάγαμε στην εφηβεία και αργότερα στην ενηλικίωση, τόσο και οι δεσμοί με το χωριό ατονούσαν. Στη θέση της ξενοιασιάς των παιδικών χρόνων έμπαιναν οι προβληματισμοί για το μέλλον, οι αγώνες και οι αγωνίες για τις σπουδές και την επαγγελματική αποκατάσταση.
Ωστόσο πρόσφατα, οι παιδικές αναμνήσεις, αν και αδυνατισμένες από το πέρασμα του χρόνου και τους ξέφρενους ρυθμούς του σύγχρονου τρόπου ζωής, βρήκαν τον τρόπο, με αφορμή ένα φαινομενικά ασήμαντο περιστατικό, να επανέλθουν ολοζώντανες στην επιφάνεια. Ήταν μεσημέρι Κυριακής όταν ανακάλυψα ένα ξεχασμένο βαζάκι με Σκαμνιώτικη ρίγανη.

Ανοίγοντας το με πλημμύρισε το άρωμά της και ταυτόχρονα, σαν να έκανα ένα αστραπιαίο άλμα πίσω στο χρόνο, ξαναζωντάνεψαν μέσα μου χιλιάδες παραστάσεις από το χωριό. Για μια στιγμή ένιωσα σα να άκουγα τιτιβίσματα πουλιών, σα να έβλεπα πλαγιές γνώριμες με πουρνάρια και σπάρτα και σαν να μύριζα έλατο και ψωμί ζυμωτό. Και όλα αυτά ανακατεμένα με συναισθήματα ευφροσύνης και αγαλλίασης. Ήταν σαν κάποιος μάγος-αλχημιστής να είχε συμπυκνώσει όλη την πεμπτουσία των παιδικών μου διακοπών μέσα σε ένα βαζάκι ρίγανης!
Θα είχε κανείς την εντύπωση ότι τα εντονότερα συναισθήματα αναπόλησης και νοσταλγίας του χωριού του θα τα ένοιωθε βλέποντας μια φωτογραφία, ή ακούγοντας ένα δημοτικό τραγούδι, ή έστω διαβάζοντας ένα καλογραμμένο διήγημα στη ΦτΣ. Η όραση και η ακοή είναι πιο “εξελιγμένες” αισθήσεις και χρησιμοποιούνται περισσότερο από το σύγχρονο άνθρωπο, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να αντιλαμβάνεται με μεγάλη διακριτική ικανότητα οπτικά ή ακουστικά ερεθίσματα.. Δεν είναι τυχαίο που κυρίως αυτές τις δύο αισθήσεις χρησιμοποιούμε για να προσεγγίσουμε και να συγκινηθούμε από όλες τις μορφές τέχνης (μουσική, ζωγραφική, θέατρο,…κτλ). Γιατί λοιπόν συχνά η όσφρηση αποδεικνύεται ισχυρότερη από τις άλλες αισθήσεις στην ανάκληση εμπειριών και στη δημιουργία συναισθημάτων;
Η απάντηση βρίσκεται στο τρόπο που ο ανθρώπινος εγκέφαλος δέχεται και επεξεργάζεται τις πληροφορίες του περιβάλλοντος που φτάνουν σε αυτόν διαμέσου των αισθήσεων με τη μορφή ηλεκτρικών σημάτων. Η ακοή, ένα μικρό μέρος της όρασης, η αφή και η γεύση, όλες τους αρχικά κατευθύνονται στο κέντρο του εγκεφάλου σε μια περιοχή που συχνά αποκαλείται “η μεγάλη πύλη των αισθήσεων” και ονομάζεται “θάλαμος”. Ο θάλαμος αποτελεί, μπορούμε να φανταστούμε, ένα είδος κεντρικού διαμετακομιστικού σταθμού. Αναλαμβάνει μετά από μια αρχική επεξεργασία να στείλει τα εισερχόμενα σήματα στην επιφάνεια του εγκεφάλου, στο φλοιό, σε ειδικευμένες για κάθε αίσθηση περιοχές για περαιτέρω ανάλυση. Από εκεί τα επεξεργασμένα σήματα ξαναγυρνούν βαθύτερα μέσα στον εγκέφαλο στις περιοχές του αποκαλούμενου “μεταιχμιακού” συστήματος, δηλαδή στις περιοχές που είναι υπεύθυνες για τη δημιουργία συναισθημάτων, τη μνήμη, την ευχαρίστηση, και την ικανότητα για μάθηση. Το μεταιχμιακό σύστημα συχνά δίνει μια συναισθηματική χροιά στα δεδομένα των αισθήσεων. Ευχαρίστηση, για παράδειγμα , σε ένα φιλόζωο που αντικρίζει ένα σκύλο, ή αντίθετα φόβο σε κάποιον που κάποτε δέχθηκε επίθεση από σκύλο. Επίσης εκεί γίνεται η ανάκληση αναμνήσεων και δημιουργούνται οι πρώτες σωματικές αντιδράσεις: ένα χαμόγελο για το φιλόζωο, ή χτυποκάρδι για το πρώην θύμα.. Τέλος, εκεί γίνονται οι πρώτοι σχεδιασμοί για την ανάληψη δράσης: θα παραμείνω να χαϊδέψω το σκύλο ή θα το βάλω στα πόδια. Όλο αυτό το περίπλοκο δρομολόγιο (αρχικά στο κέντρο, μετά στο φλοιό και μετά πάλι πίσω στο εσωτερικό του εγκεφάλου) και όλα αυτά τα διαφορετικά στάδια επεξεργασίας είναι απαραίτητα προκειμένου ο εγκέφαλος να ξεδιαλύνει πρώτα με σιγουριά τις λεπτομέρειες των περίπλοκων ερεθισμάτων που δέχεται, πριν πάρει την τελική απόφαση για το τι ακριβώς βλέπει, τι ακούει, τι αγγίζει ή τι γεύεται.
Η όσφρηση όμως, σε αντίθεση με όλες τις άλλες αισθήσεις, ακολουθεί το δικό της ξεχωριστό μονοπάτι μέσα στο εγκέφαλο μας.- κατάλοιπο από τα αρχικά στάδια εξέλιξής του. Τα ηλεκτρικά σήματα που παράγονται από κατάλληλους χημικούς υποδοχείς στη μύτη μας πηγαίνουν αρχικά πολύ γρήγορα και άμεσα σε περιοχές του μεταιχμιακού συστήματος που σχετίζονται με τη μνήμη και τα συναισθήματα. και πολύ αργότερα στο φλοιό για επιπλέον επεξεργασία.. Είναι δηλαδή σαν να βιάζεται το μυαλό μας πρώτα να θυμηθούμε και να νιώσουμε τις μυρωδιές και μετά να τις ταυτοποιήσουμε με λεπτομέρεια. Αυτός είναι και ο λόγος που πολλές φορές οι μυρωδιές επαναφέρουν άμεσα έντονες, αναμνήσεις και δημιουργούν ισχυρά συναισθήματα.. Τα ρουθούνια μας βρίσκονται ακριβώς πάνω από το στόμα μας γιατί αποτελούν την τελευταία πύλη ελέγχου της τροφής μας. Αν πρόκειται να φαμε κάποιο χαλασμένο φαγητό που θα μας βλάψει, η όσφρηση μας πρέπει να το αναγνωρίσει ανατρέχοντας στη μνήμη, κατόπιν πρέπει να μεταβληθεί η διάθεσή μας απέναντι του και τελικά να το απορρίψουμε και όλα αυτά πρέπει να συμβούν μέσα στα κλάσματα δευτερολέπτου που απαιτούνται για να αγγίξει η τροφή που βρίσκεται κάτω από την μύτη μας τα χείλια μας!
Το πώς ακριβώς δουλεύει ο εγκέφαλος μας παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα μυστικά της φύσης παρόλο που τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε ξεκινήσει, υποβοηθούμενοι από την ραγδαία πρόοδο της τεχνολογίας, τα πρώτα δειλά αλλά σημαντικά βήματα για την αποκρυπτογράφησή του. Όχι μόνο οι αισθήσεις, αλλά και ανώτερες πνευματικές λειτουργίες (π.χ. η μάθηση, η συγκέντρωση, η ομιλία, η μνήμη, τα συναισθήματα) μελετώνται συστηματικά και χαρτογραφούνται με λεπτομέρεια οι αντίστοιχες περιοχές που εμπλέκονται. Ωστόσο, παρ’ όλους τους φιλόδοξους στόχους που έχουν τεθεί και τις σοβαρές επιστημονικές προσπάθειες που έχουν ξεκινήσει με μεγάλης κλίμακας συνεργασίες πολλών πανεπιστημίων και ερευνητικών ιδρυμάτων, είναι βέβαιο ότι θα απαιτηθεί πολύς χρόνος να καταλάβουμε τι ακριβώς συμβαίνει μέσα στο μυαλό μας. Μερικοί μάλιστα αρνούνται να δεχθούν ότι θα καταφέρουμε τελικά, ακολουθώντας δαιδαλώδεις διαδρομές απλών ηλεκτρικών σημάτων, να εξηγήσουμε ανώτερες καταστάσεις της ανθρώπινης συνείδησης όπως για παράδειγμα πώς ένα παιδί φαντάζεται, ένας νέος ερωτεύεται, ή ένας καλλιτέχνης εμπνέεται.. Σχεδόν βέβαιο όμως είναι ότι μετά από την πρόσφατη σαρωτική επανάσταση στη γενετική και τη μοριακή βιολογία, πρέπει να προετοιμαζόμαστε για ένα νέο κύμα επιστημονικών ανακαλύψεων το οποίο προβάλλει ήδη στο βάθος του ορίζοντα. Θα είναι ίσως η πρώτη φορά που η επιστήμη, ομολογουμένως με θράσος, θα επιχειρεί να εξηγήσει όχι τον υλικό, αλλά το πνευματικό μας κόσμο! Το σίγουρο πάντως είναι ότι καμία “επιστημονική εξήγηση”, όσο εντυπωσιακή και ολοκληρωμένη και αν είναι, δεν θα μπορέσει πότε να ξορκίσει την μαγεία των παιδικών μου καλοκαιριών στο Σκαμνό, ούτε τη δύναμη της Σκαμνιώτικης ρίγανης να την επαναφέρει ατόφια.

***
Σύνταξη:
Dr. Loucas Astrakas, Harvard University, USA
Με χαρά, συγκίνηση και υπερηφάνεια λάβαμε μέσω διαδικτύου το παραπάνω όμορφο κείμενο του Λουκά, αυτού του υπέροχου τέκνου του Σκαμνού, που δεν ξεχωρίζει μόνον για το πολύ υψηλό επίπεδο επιστημοσύνης στη φυσική και την ερευνητική του δραστηριότητα σε ένα από τα κορυφαία –για πολλούς «το κορυφαίο»- πανεπιστήμιο της υδρογείου, που ήδη απασχολεί με τον πλέον θετικό τρόπο την διεθνή επιστημονική κοινότητα μέσα από τις δημοσιεύσεις τους σε ειδικούς χώρους, αλλά εντυπωσιάζεται κανείς ταυτόχρονα και από την ανθρώπινη ευαισθησία, το λογοτεχνικό ταλέντο στην ελληνική, ενός επιστήμονα της θετικής, όπως λέμε, κατεύθυνσης και που δεν ζει καν στην Ελλάδα.

Ευχαριστούμε τον αγαπητό μας Λουκά, διακεκριμένο μέλος του πολιτιστικού μας Συλλόγου, για τη συνδρομή του στο έργο της ΦτΣ και του στέλνουμε τις πλέον εγκάρδιες ευχές μας στον ίδιο και την οικογένειά του ευχόμενοι συνάμα καλή υγεία και κάθε παραπέρα πρόοδο στην επιστημονική του δραστηριότητα. Ακόμη του ευχόμαστε και το παροτρύνουμε να μην πάψει να κλείνει, μέσα στην καρδιά του με την ίδια ευαισθησία την Ελλάδα, το Σκαμνό και τις αξεπέραστες αξίες που ανέδειξαν, αποστρέφοντας ταυτόχρονα το πρόσωπο και το λογισμό του από ότι μας στενοχωρεί και μας προβληματίζει.

Ο Σκαμνός, η Ελλάδα, ο κόσμος ολάκερος, οι αντιθέσεις, έντονες καμιά φορά, είναι ν΄ απορεί κανείς, ακόμη και στη διπλανή πόρτα, μας δίνουν παραδείγματα που άλλα από αυτά αξίζει να τα υιοθετούμε και να τα μιμούμαστε και άλλα προσφέρονται μόνον για αποφυγή. Έτσι είναι η ζωή! Αυτό το επεσήμανε και ο Θεάνθρωπος υποδεικνύοντας ανοχή στα παράσιτα, τους τριβόλους, τις αγριάδες που εξελίσσονται, ανταγωνίζονται και παρενοχλούν τα χρήσιμα φυτά.