FtS42

Πένθη

Σε ηλικία 92 ετών απεβίωσε το βράδυ του Αγίου Γεωργίου η Παναγιού Ζαλαώρα. Η κηδεία έγινε στο Σκαμνό στις 24.04.1998. Η αείμνηστη Παναγιού Ζαλαώρα, έφυγε πλήρης ημερών και θα τη θυμόμαστε όλοι μας στο χωριό για τις ψυχικές της αρετές που έτυχαν καθολικής αναγνώρισης. Ενα δείγμα αυτών των αρετών, του ψυχικού μεγαλείου της μεταστάσης είχαμε την καλή τύχη εδώ και έναν περίπου χρόνο, να δώσουμε μέσα από τις στήλες της ΦτΣ με βάση μία φιλική συνέντευξη / συζήτηση που αξιωθήκαμε να κάνουμε μαζί της.

[δισέγγονα της Παναγιούς]

Δεν θα ξεχάσουμε την ασυνήθιστη για τέτοια ηλικία διάυγεια στη σκέψη της και τα καλοζυγισμένα λόγια και συναισθήματά της. Στους οικείους της εκφράζουμε τα ειλικρινή μας συλλυπητήρια και σε όλους την ευχή να είναι αιώνια η μνήμη της εξαίρετης αυτής Σκαμνιώτισσας

***

FtS36

Η ιστορία του Σκαμνού ξετυλίγεται μέσα από την αφήγηση της συμπαθέστατης γερόντισσας σε συνέντευξή της προς τη ΦτΣ

Σκαμνός 09.03.1997, ώρα 17:30 – 19:30. Αλησμόνητη εμπειρία για τους τρεις “συντάκτες” της ΦτΣ που είχαμε την τύχη να βρεθούμε στο φιλόξενο σπιτικό του Χρύσανθου στο ακραίο προς τα κάτω κατοικημένο σπίτι του οικισμού μας, την Κυριακή των Απόκρεω για να κάνουμε μία κουβεντούλα με την Κα Παναγιώτα Β. Ζαλαώρα την μητέρα της Χρυσούλας, που φέτος γίνεται 90 ετών. Πριν από το εγχείρημα ξεκινήσαμε με τη σκέψη ότι στο βήμα της ΦτΣ πρέπει να εμφανισθούν όλοι ανεξαίρετα οι Σκαμνιώτες, ακόμη κι αυτοί που δεν θα μπορούσαν να πάρουν μέρος στις γιορτές, να γράψουν ένα γράμμα. Τώρα βλέπουμε ότι βιώσαμε στη διάρκεια μιας συνέντευξης 140 λεπτών που καταγράψαμε στο μαγνητόφωνο της ΦτΣ, μία πρωτόγνωρη εμπειρία, εμπλουτίσαμε τις γνώσεις μας για το ίδιο το χωριό μας, για τους ανθρώπους του, για τα ήθη, για τις δύσκολες περιόδους, για όλα. Όλα αυτά από μία ηλικιωμένη κυρία στην οποία διακρίναμε εκπληκτική οξύνοια, ασυνήθιστη πράγματι σε τέτοιες ηλικίες, μα και ένα ύφος αντικειμενικότητας που δεν μπορεί να μην υπογραμμισθεί.

Είναι μεγάλη η έκταση της αφήγησης και των στοιχείων καθώς οι φίλοι Α. Δοσούλας, Θ. Τζιβάρας, ρωτούσαν και ξαναρωτούσαν τη γερόντισσα, λες και ήθελαν μονομιάς με την καταλληλότερη ευκαιρία που μας προσφέρθηκε, να καταγράψουν ένα ολόκληρο τόμο από χρήσιμα στοιχεία και πληροφορίες, που κάπου – κάπου, φωτογραφίζουν όχι μόνο προσωπικά βιώματα, αλλά σχέσεις ανθρώπινες, συμπεριφορές, το δέσιμο με το περιβάλλον, την ίδια την ιστορία του χωριού μας.

Στον υπογράφοντα δεν μένει παρά η ευθύνη ενός σταχυολογήματος και θεματοποίησης, από ανάγκη μικρού μόνον μέρους του υλικού.

Βιογραφικό

Η Κα Παναγιώτα Ζαλαώρα, χήρα εδώ και αρκετά χρόνια του Βασίλη Ζαλαώρα, κατάγεται από τον Μπράλο, όπως πολλές νύφες του Σκαμνού. Οι παραπέρα ρίζες της ευρίσκονται στην Αμφίκλεια (Δαδί) από πατέρα ράφτη στο επάγγελμα, ονόματι Αθανασόπουλος, που τηρουμένων των αναλογιών για την εποχή των παιδικών της χρόνων, της εξασφάλισε σχετική άνεση. Τα προϊόντα της δουλειάς του ήταν κάπες από το μαλλί των κατσικιών και παρόμοια. Ο πατέρας Αθανασόπουλος παντρεύεται στον Μπράλο την μητέρα της Κας Ζαλαώρα από την οικογένεια Ταγκαλάκη. Από την οικογένειά της διατηρεί άριστες μνήμες αν και ως κοπέλα στον Μπράλο είχε δυσκολίες από την μεγάλη αυστηρότητα που είχε να κάνει με την διαπαιδαγώγηση όλων των κοριτσιών. Η αυστηρότητα έφτανε και στις συναναστροφές με άλλες κοπέλες που σαν βοσκοπούλες μόνο κρυφά από τους γονείς και λοιπούς οικείους, έσμιγαν τα κοπάδια των προβάτων τους για να μπορέσουν να επικοινωνήσουν και να σπεύσουν και πάλι γρήγορα να τα ξεχωρίσουν και απομακρυνθούν, οι ίδιες και τα κοπάδια τους, όταν κάποιος από τους οικείους των πλησίαζε.

Καημό έχει η Κα Π. Ζαλαώρα με τον αδελφό της Γιάννη που πήγε στην Αμερική και εξελίχθηκε σε καλό μάγειρα μα δεν έκανε οικογένεια και μόλις σε ηλικία 70 ετών έκανε ένα όχι ιδιαίτερα επιτυχή γάμο για να διατηρηθεί μόνον για το ολιγόμηνο υπόλοιπο διάστημα της ζωής του και να χαθεί από τις εδώ αδελφές του η περιουσία του.

Ο γάμος και τα πρώτα βήματα της οικογένειας

Δύσκολες εποχές παντρεύεται τον αείμνηστο συγχωριανό μας Βασίλειο Ζαλαώρα. Μένει έγκυος στην πρώτη κόρη και γεννά την Ασημίνα, ενώ ευρίσκεται στον Μπράλο. Το ίδιο όμως διάστημα ο σύζυγός της αρρωσταίνει από πνευμονία. Κάτι η δύσκολη κατάσταση με την λοχεία, κάτι η απειρία της νέας συζύγου κατά την κρίση του μακαρίτη, τον έκαναν να εγκατασταθεί στο Σκαμνό κοντά στον αδελφό του Μήτρο, που είχε ειδικές γνώσεις για την εποχή. Η θεραπευτική, ας πούμε αγωγή, συνίσταστο σε ζεστά επιθέματα από πίτουρα που είχαν θερμανθεί στο τηγάνι, κάτι σαν θερμοφόρα. Με μόλις σαραντισμένο το μωρό ανεβαίνει σε ένα γαϊδουράκι και πηγαίνει στο Σκαμνό κοντά στον ασθενή σύζυγό της. Τον βρήκε σε άσχημη κατάσταση τυλιγμένο με ένα μοναδικό κλινοσκέπασμα, “τσώλι”, μισό από κάτω για στρώμα και μισό από πάνω. Αμέσως τον φρόντισε με καθαρά ρούχα και σεντόνια, όπως εκείνη νόμιζε καλύτερα. Αυτό έδωσε μεγάλη χαρά στο σύζυγό της και ώ του θαύματος ανέρρωσε από την φοβερή για την εποχή εκείνη ασθένεια. Μόνο ο κουνιάδος Μήτρος συμπαραστάθηκε στην καινούργια νύφη, ενώ άλλοι συγγενείς δεν την συνέδραμαν, μπορούμε να πούμε από μία συστολή και επιφυλακτικότητα απέναντι στην “ξένη”.

Το σχολείο του Σκαμνού

Για τα πρώτα χρόνια η οικογένεια συστεγάζεται με τον αδελφό Μήτρο και μετά το 8ο έτος έγγαμου βίου και με το προϊόν από την εκποίηση κτηματικής της περιουσίας στον Μπράλο, αγοράζεται από τον Ευθύμιο Αποστολόπουλο το σπίτι όπου και σήμερα ζει η Κα ΠΖ με την κόρη της Χρυσούλα, τον Γαμπρό της Χρύσανθο με εγγόνια και δισέγγονα. Το σπίτι αυτό αποτελεί τμήμα της Ιστορίας του χωριού αφού το ακίνητο χρησίμευσε και ως σχολείο. Ο Ευθύμιος Αποστολόπουλος διέθετε και δεύτερο σπίτι, που σώζεται και σήμερα ερειπωμένο και το οποίο επίσης λειτούργησε κατά διαστήματα ως σχολείο.

Η γέννα στο Σκαμνό

Στη δεύτερή της γέννα, 6 χρόνια μετά την πρώτη της κόρη, στέκεται ιδιαίτερα η Κα ΠΖ γιατί ο τοκετός δεν εξελισσόταν ομαλά. Ο σύζυγος μόνιμα στο γνωστό τότε Χάνι στο Πουρναράκι. Η Μάρω Κώτσαινα χωρίς γνώσεις μαιευτικής, ενεργοποιεί την Ασπασία που με τη σειρά της τρέχει στον απέναντι λόφο “τρία δέντρα” απ όπου φαίνεται στο άλλο ύψωμα το Χάνι, όπου φάνταζε η πόρτα ανοιχτή και μ ένα χουγιαχτό (δυνατή φωνή) ειδοποιεί το σύζυγο. Η Σκαροκατερίνη, η μαία του χωριού, σπεύδει και πιστοποιεί την κρισιμότητα του τοκετού. Μόνο το κεφάλι του παιδιού έχει εξέλθει και είναι μελανιασμένο σαν συκώτι. Προς στιγμή ζητάει να της φέρουν ένα άδειο μπουκάλι. Το δίνει στη λεχώνα και την προτρέπει να φυσήξει δυνατά μέσα στο άδειο μπουκάλι. Αυτό ήταν! Το παιδί, η δεύτερη κόρη, Χρυσούλα, γεννήθηκε. Η μαμή φυσάει στη συνέχεια τρείς φορές στο πρόσωπο του παιδιού κι αυτό αρχίζει να αναπνέει, ανάνηψη, που λένε οι γιατροί. Ήταν δύσκολη η περίπτωση ομολογεί η έμπειρη μαία στη συνέχεια.

Το Χάνι

Το Χάνι στο Πουρναράκι είναι συνυφασμένο με την οικογένεια Βασίλη Ζαλαώρα. Θα πρέπει να πάμε πολύ πίσω στον προηγούμενο αιώνα για την ιστορία του, με στοιχεία φοβούμαστε επισφαλή, ομολογεί και η Κα ΠΖ. Στη μνήμη της μένει με την εντύπωση ότι απορροφούσε ολοκληρωτικά τον αείμνηστο σύζυγό της, χωρίς ωστόσο να δίνει κάποιες αξιόλογες προσόδους. Στη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, φιλοξενήθηκαν στο χάνι Ιταλοί που άναψαν φωτιά για να ζεσταθούν και προκλήθηκε πυρκαγιά που κατέστρεψε ολοσχερώς το Χάνι. Εκτιμάται ότι πρόκειται για ατύχημα και όχι για δολιοφθορά. Στο χάνι υπήρχαν αμπάρια με διάφορα εφόδια, βαρέλια κρασί και ειδική αποθήκη λάδι φτιαγμένη από χώμα.

Το “οδικό δίκτυο”

Από το χάνι οδεύει το μονοπάτι προς Σκαμνό. Το μονοπάτι διέρχεται από τη θέση παλαιοχώραφο, τρανή Βρύση, μπροστά από το σημερινό σπίτι της οικογένειας και κατεβαίνει προς τον πλάτανο του Αστρακά προς τον Νερόμυλο στον Ντούνο και από κει στην Ηράκλεια στον κάμπο και στη Λαμία. Ως φαίνεται μία άλλη παραλλαγή στο μονοπάτι διέρχεται πάλι μπροστά από το Χάνι, κατεβαίνει Γρανισιώτη, τρία δέντρα, στου Παπά το Αλώνι και συνέχεια πάλι προς Ντούνο. Ο καρόδρομος ήρθε πολύ μετά.

Άλλοι κοντινοί οικισμοί

Στη θέση Τραγάνα, όπως βλέπουμε στην βόρεια απέναντι πλαγιά από το Σκαμνό, ευρίσκονται τα ερείπια του παλιού χωριού Ελευθεροχωρίου.

Ο νερόμυλος

Οι Σκαμνιώτες μετέφεραν το σιτάρι στο Νερόμυλο του Ντούνου, αλλά και στον Νερόμυλο που ευρίσκεται στο ποτάμι κάτω από την Παύλιανη, μετά το Γαρδικάκι. Ο νερόμυλος στον Ντούνο έχει τη μεγαλύτερη προτίμηση απ όλα τα χωριά της γύρω περιοχής, όπως Σκαμνό, Μπράλο, Ελευθεροχώρι, Δυό Βουνά, Δέλφινο, αλλά και εν μέρει από το Γαρδικάκι. Τα αλέσματα πολλά και σε πολλές περιπτώσεις υποχρεώνεται κανείς να διανυκτερεύσει στον Ντούνο μέχρι να έρθει η σειρά του.

Τα μεγάλα δέντρα που δεν υπάρχουν πια

Μεγάλα δέντρα στον Αϊ-Στάθη κατέκαψαν οι Ιταλοί. Σώθηκαν μόνο κυπαρίσσια και ως εκ θαύματος το εκκλησάκι. Γονατιστή προσευχόταν η Παναγιού να σωθεί τουλάχιστον το εκκλησάκι, βλέποντας την καταστροφή. Την ίδια τύχη είχαν και οι πελώριες βελανιδιές στον Αϊ-Θανάση. Το πλατάνι του Ζαλαώρα, που ξέφυγε από την καταστροφική μανία, το θυμάται η γερόντισσα το ίδιο μεγάλο, κάτι που μας δείχνει ότι πρόκειται για ένα υπεραιωνόβιο φυτό. Λογικά ακολουθεί ο πλάτανος στου Γερονάσιου, ενώ η τεράστια βελανιδιά μπροστά στο σπίτι της, ήταν όταν πρωτοήρθε σαν νύφη, αισθητά μικρότερο φυτό. Κρίμα για το μεγάλο και ίσως το πιο ηλικιωμένο πλατάνι του Αστρακά στο μονοπάτι προς τα Βαθυρέμματα που κόπηκε .. σε ειρηνική περίοδο, μόλις εδώ και 25-30 χρόνια.

Τα μελίσσια

Από την φωτιά του κατακτητή δεν ξέφυγαν και τα μελίσσια. Με κίνδυνο της ζωής της η Παναγιού μαζί με την Κώσταινα, κατάφεραν να σώσουν ένα μελίσσι με τον αποκλειστικό στόχο “να μπορέσουν οι άνθρωποι να ξαναπιάσουν μαγιά”.

Η οδυνηρότερη εμπειρία

Εκτός από τις δύσκολες συμπτώσεις στο ξεκίνημα της οικογένειάς της με την ταυτόχρονη γέννα / λοχεία, σοβαρή ταυτόχρονη ασθένεια του συζύγου της, η γερόντισσα καταγράφει σαν την οδυνηρότερη εμπειρία της ζωής της ένα διάστημα τεσσάρων περίπου εβδομάδων που βίωσε στα δύσκολα χρόνια της κατοχής.

Με το ξέσπασμα του πολέμου καταστρέφεται η Γέφυρα, ο Σκαμνός ευρίσκεται στο επίκεντρο των στρατιωτικών επιχειρήσεων, γεγονός που βάζει σε μεγάλη ανησυχία τους κατοίκους. Πιο σίγουρα έβλεπαν οι Σκαμνιώτες το Γαρδικάκι, γιαυτό και η Παναγιού ξεκίνησε μία προσπάθεια να μεταφέρει μερικά φορτώματα (φορτία με το μουλάρι) σιτάρι στο Γεωργούση (προφανώς φίλος / συγγενής στην Οίτη). Πάνω στο τρίτο φόρτωμα εντοπίζεται η Παναγιού στο Γαρδικάκι από έναν συγχωριανό (τον αναφέρει με το παρατσούκλι του) που υπέδειξε σε ανταρτική ομάδα να την επιστρατεύσουν κι εκείνη με το μουλάρι της για τη μεταφορά εφοδίων και πυρομαχικών: “… βαστάτε και τούτην εδώ…” συνέστησε. Μάταια εκλιπαρούσε η Παναγιού να της επιτραπεί να πάει στο Σκαμνό και να επανέλθει με κάποια ελάχιστα εφόδια, απαραίτητα για μία μακρόχρονη περιπέτεια. Παρακαλούσε να της επιτρέψουν να επανέλθει με τη φοράδα της για το βαρύτερο φορτίο, χωρίς όμως ανταπόκριση. Δεν υπήρχε και τόση προθυμία και αρκετοί φρόντιζαν να ξεφύγουν. Στο ζώο της φορτώθηκε ένας όλμος με προορισμό τη Μουσονίτσα. Ούτε παπούτσια είχε μαζί της παρά γουρουνοτσάρουχα. Άλλοι επιστρατευμένοι έτρωγαν και έπιναν χωρίς να την προσκαλούν στο φαγοπότι. Δύσκολες στιγμές που της έφερναν πόνο και διερωτόταν ” από κλαριά είμ΄εγώ;” (δηλ. εγώ προέκυψα από τα φυτά και όχι από ανθρώπους; συγγενείς κλπ). Ούτε ντόπιοι κάτοικοι, μα ούτε και οι συγγενείς, έδειξαν κάποιο ενδιαφέρον. Ακόμη κι ο σύζυγός της που έμεινε στο Χάνι, δεν της έστελνε ένα έστω κομμάτι ψωμί με κάποιον διερχόμενο. Έσχατη απογοήτευση από τις κακουχίες, μα και από την εγκατάλειψη που δεν ξεχνάει ακόμη η γερόντισσα Παναγιού.

Συγκρότηση νοικοκυριού

Οι ασχολίες στο χωριό; Λίγο απ όλα. Τα διάφορα όσπρια και δημητριακά ήταν αρκετά για τις ανάγκες της οικογένειας και σε πολλές περιπτώσεις υπήρχε και πλεόνασμα. Το ίδιο για το κρασί. Με τους παραγωγούς από τα χωριά της Γκιώνας, αναπτύσσονται ανταλλαγές προϊόντων. Αυτοί προμηθεύουν στο Σκαμνό πατάτες, μήλα, καρύδια.

Με τη ίδια διαδικασία της ανταλλαγής ο πραματευτής από τα Σάλωνα, Μπάρμπα Ληάς, φέρνει υφάσματα. Η νοικοκυρά έχει να υπολογίσει τις ανάγκες σε πήχεις. Θέλω μία ρόμπα, τα κορίτσια φόρεμα, ο άνδρας πουκάμισο, εσώρουχα. Η Γιούλα του Απόστόλη είναι η μοδίστρα και θα τα ράψει, το ίδιο και η Γεωργία του Ζαλαώρα.

Παπούτσια προμηθευόμαστε στο παζάρι στη Λαμία. Ο Κώστας Γκόλφης κάνει επισκευές.

Άλλες αγοραπωλησίες γίνονται στο παζάρι στον Αϊ – Κωνσταντίνο, πιο κάτω από τη Γραβιά στο ποτάμι. Ανταλλάσσονται ζώα καθώς και άλλα εμπορεύματα. Το παζάρι είναι επίσης και χώρος αναψυχής με ακροβάτες και τέτοια.

Δικό μας σχόλιο

Μας μίλησε η γερόντισσα Παναγιού, φέτος 90 ετών. Της ευχόμαστε να χιλιάσει τα χρόνια της. Δεν ήταν εύκολα τα πράγματα γι αυτήν, όπως εξ άλλου για το σύνολο σχεδόν των συγχωριανών που έζησαν στον τόπο μας την ίδια περίοδο, μα να που τα κατάφερε και με χαρά τη βλέπουμε να απολαμβάνει την οικογενειακή της γαλήνη με την υποδειγματική φροντίδα από τις κόρες, γαμπρούς, εγγόνια και δισέγγονά της. Τη συγχαίρουμε για τα επιτεύγματά της και το ψυχικό της σθένος, μα περισσότερο για την καθαρή και ρεαλιστική παρουσίαση ανθρώπων, βιωμάτων και καταστάσεων.