FtS41

Πανικός – πανικοβάλλομαι

Ο “θεός” Διόνυσος κατά την εκστρατεία του στις Ινδίες, την πορεία του οποίου ακολούθησε ο Μέγας Αλέξανδρος, είχε για στρατηγό του το θεό Πάνα, σύμφωνα με το μύθο του Πολύαινου (στρατηγήματα, Α.2). Ο Παν “πρώτος πολεμίοις φόβον ενέβαλε σοφία και τέχνη” (ήταν ο πρώτος που προκάλεσε φόβο στις ψυχές των εχθρών με την ευφυϊα του και τα τεχνάσματά του).

Σύμφωνα με τον Πολύαινο λοιπόν, οι εχθροί είχαν εγκλωβίσει το Διόνυσο σε ένα δασωμένο φαράγγι. Ο Διόνυσος ήταν ανήμπορος να αντιδράσει. Ανέλαβε τότε ο Παν και έδωσε εντολή στους στρατιώτες, μόλις νυχτώσει, να βγάλουν όλοι μαζί, όσο πιο δυνατά γίνεται, πολεμικές κραυγές.

Εκείνοι, πράγματι, όρμησαν στον εχθρό με άγριους αλαλαγμούς, που αντήχησαν δαιμονικά στους βράχους και στα κυλώματα του φαραγγιού.

Ο αντίλαλος δημιούργησε στον εχθρό την εντύπωση ότι είχαν απέναντί τους πολύ περισσότερους αντιπάλους. Η αίσθηση αυτή, ενισχυμένη και από το βαθύ σκοτάδι που εμπόδιζε την όρασή τους, τους έκανε να το βάλουν στα πόδια τρομοκρατημένοι.

Από τότε “τους κενούς και νυκτερινούς των στρατευμάτων φόβους πανικά κληίζομεν”, μας λέγει ο Πολύαινος.

Το επίθετο λοιπόν πανικός-ή -όν μας παραπέμπει μέσω του μύθου στον Πάνα.Το επίθετο αυτό αρχικά εσήμαινε το κάθε τι που ανήκει ή αρμόζει στον Πάνα. Με τον καιρό όμως κυριάρχησε η χρήση του στην έκφραση του φόβου, που προέρχεται από τον Πάνα, του αβάσιμου δηλ. φόβου. Οι αρχαίοι Ελληνες συγγραφείς χρησιμοποιούν συχνά το επίθετο πανικός -ή -όν (πανικόν δείμα, πανικού εμπεσόντος, πανικού περιπεσόντες, κλπ), όταν θέλουν να περιγράψουν αβάσιμο φόβο που προέρχεται από νυχτερινούς ήχους στα όρη και τις κοιλάδες.

Σήμερα εμείς μπορεί να έχουμε λησμονήσει την ετυμολογία της λέξης, την χρησιμοποιούμε όμως συχνότατα με την έννοια του ακατάσχετου ομαδικού φόβου, που προκαλείται από μεγάλους κινδύνους ή αιφνίδιες καταστροφές, παραλύει τις ψυχικές και πνευματικές λειτουργίες και οδηγεί σε αντιδράσεις σπασμωδικές και άσκοπες. Εχουμε μάλιστα δημιουργήσει και ρήμα “πανικοβάλλομαι” καθώς και ρητορικό επίθετο “πανικόβλητος”.

Ο Παν ήταν “υπεύθυνος” για τη δημιουργία και άλλων λέξεων, σημαντικώτερες των οποίων είναι:

 Σύμπαν (συν + παν). Ο Παν ήταν ο θεός των ορέων, των δασών, των λιμνών, των κοιλάδων. Με άλλα λόγια των περισσοτέρων, επί μέρους, μερών που αποτελούν τον πλανήτη μας. Συν, ολόκληρος ο Παν που περιβάλλει τον δικό μας κόσμο, μας έδωσε το Σύμπαν.

 Πανίς-ίδος. Ολα τα ζώα του ζωϊκού βασιλείου που ζουν στα μέρη που προστάτευε ο θεός Παν.

 Εσπάνα (=Ισπανία). Υπάρχουν Ελληνες ερευνητές που θεωρούν ότι η Ισπανία ονομάσθηκε έτσι προς τιμήν του θεού Πάνα. Χώρα αφιερωμένη εις τον Πάνα, ες Πάνα (=ες + Πάνα =Espana).

Αν σκεφθούμε ότι ο Ισπανικός λαός θεωρείται συγγενής λαός με τον Ελληνικό, ιδιαίτερα οι Βάσκοι, οι οποίοι μάλιστα έχουν κάνει και πρόταση στην Ευρωπαϊκή Ενωση για καθιαίρωση της Ελληνικής Γλώσσας ως επίσημης γλώσσας της ΕΕ (περί τούτου προσεχώς), τότε η άποψη αυτή για την ονομασία της Ισπανίας φαίνεται ότι έχει πολύ ισχυρή βάση.

Ελλοψ
και για την σύνταξη της ΦτΣ
Ευθύμιος Δ. Τζιβάρας

Βιβλιογραφία:
 “Ελληνική Αγωγή” (αρ. Φύλλου 7)
 Περιοδικό “Δαυλός”