20130306

24grammata.com/ από τη ζωή των λέξεων

γράφει ο Γιώργος Δαμιανός

Είναι απορίας άξιο αυτό που συμβαίνει με ορισμένες λέξεις, οι οποίες αν και ανήκουν στην ίδια οικογένεια λέξεων, έχουν ή φαίνεται ότι έχουν μεγάλη νοηματική απόκλιση. Έτσι με δυσκολία κάποιος θα μπορούσε να βρει νοηματική ομοιότητα ανάμεσα στο τσούλι και τον τσολιά, ή ανάμεσα στο πούρο και τον πουριτανό, η ανάμεσα στο γλυκό δίπλα και τον Διπλωμάτη ή ανάμεσα στην τούρτα και τον τόρνο. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν και οι λέξεις δεκανέας και δεκανίκι, οι οποίες νοηματικά δεν έχουν καμία σχέση, αλλά η ιστορία τους φανερώνει τη συγγένεια τους.

Tόσο η λέξη δεκανίκι όσο και η λέξη δεκανέας προέρχονται από το αρχαίο ουσιαστικό της αρχαίας μακεδονικής στρατιωτικής ορολογίας δεκανός «αρχηγός δέκα ανδρών». Αργότερα στο ρωμαϊκό στρατό ο decanus ήταν υπεύθυνος 10 ανδρών (8 στρατιωτών και δύο δούλων) που κοιμόντουσαν όλοι μαζί στην ίδια σκηνή. Από τον 6ο αιώνα ως δεκανοί αναφέρονται οι σωματοφύλακες του άρχοντα, οι οποίοι αντί για οπλισμό κράταγαν πάντοτε μια ράβδο/ μαγκούρα. Απ εκεί και πέρα ήταν εύκολη η σύνδεση του δεκανέα με τη μαγκούρα του, δηλαδή το δεκανίκι

Με τον ίδιο τρόπο, άλλωστε σχηματίστηκε και η πατερίτσα, η οποία προέρχεται από την εκκλησιαστική πατερική ράβδο