FtS116
Απ. Βανταράκη,
Επικ. Καθηγητή Υγιεινής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Πατρών
Με το πέρασμα των ετών, οι ανθρώπινες κοινωνίες έχουν αλλάξει και σε πολλές περιπτώσεις έχουν αλλοιώσει τα τοπικά οικοσυστήματα και τις κλιματικές συνθήκες. Σήμερα οι ανθρώπινες επεμβάσεις στις κλιματικές συνθήκες εμφανίζονται σε παγκόσμια κλίμακα και αφορούν κυρίως στην πρόσφατη ταχεία ανάπτυξη στο μέγεθος του πληθυσμού, στην αύξηση στην ενεργειακή κατανάλωση, την εντατικοποίηση στη χρήση γης, το διεθνές εμπόριο και τουρισμό, καθώς και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες. Το παγκόσμιο κλιματικό σύστημα είναι ένα μέρος του παγκόσμιου ιστού διατήρησης της ζωής. Αλλά όπως και άλλα μεγάλα φυσικά συστήματα, το παγκόσμιο κλιματικό σύστημα επηρεάζεται σημαντικά από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Οι παγκόσμιες κλιματικές αλλαγές, συνεπώς, αποτελούν μία νέα πρόκληση στις προσπάθειες για την προστασία της Δημόσιας Υγείας.
Υπάρχουν σημαντικές επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών στη Δημόσια Υγεία. Μερικές από τις επιπτώσεις αυτές μπορεί να είναι ευεργετικές, ενώ άλλες θα είναι ιδιαίτερα αρνητικές. Για παράδειγμα, οι πιο ήπιοι χειμώνες στις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες θα μειώσουν την εποχιακή χειμερινή αύξηση της θνησιμότητας λόγω γρίπης, ενώ σε χώρες με ηπιότερο κλίμα, μία περαιτέρω αύξηση στη θερμοκρασία θα μειώσει την επιβίωση των κουνουπιών που είναι υπεύθυνα για τη μετάδοση πολλών ασθενειών. Εντούτοις, συνολικά, η επιστημονική κοινότητα θεωρεί ότι οι περισσότερες επιπτώσεις από τις κλιματικές αλλαγές, θα είναι δυσμενείς. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, σε έκθεσή του το 2002, υπολόγισε ότι οι κλιματικές αλλαγές ήταν για το 2000, υπεύθυνες για περίπου 2,4% του παγκόσμιου αριθμού των περιστατικών διάρροιας, για το 6% των περιστατικών ελονοσίας και για περίπου 150.000 θανάτους. Επιπρόσθετα, ανέφερε ότι υπάρχουν σημαντικές επιπτώσεις, που μπορεί να μην είναι ορατές για πολλές δεκαετίες, από την διαταραχή του φυσικού περιβάλλοντος και των οικοσυστημάτων, την αύξηση της στάθμης της θάλασσας και τις μετακινήσεις των πληθυσμών.
Σημαντικές επιπτώσεις στη Δημόσια Υγεία μπορούν να επιφέρουν οι αλλαγές στις γεωγραφικές συνθήκες (γεωγραφικό πλάτος και ύψος) και στην εποχικότητα που εμφανίζουν ορισμένα λοιμώδη νοσήματα, όπως αυτά που οφείλονται σε έντομα – φορείς (π.χ. ελονοσία) σε κατανάλωση τροφίμων (π.χ. σαλμονέλωση) που η συχνότητά τους αυξάνεται σημαντικά τους θερμότερους μήνες.
Οι κλιματικές αλλαγές μπορεί να έχουν επίδραση στις ανθρωπονόσους (νόσοι που μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο), αλλά και στις ζωονόσους (νόσοι που μεταδίδονται από τα ζώα στον άνθρωπο). Οι ανθρωπονόσοι που μεταδίδονται μέσω φορέων (π.χ. ελονοσία, δάγκειος πυρετός) επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή λόγω των επιπτώσεων στην επιβίωση των εντόμων φορέων, όπως για παράδειγμα των διαφόρων ειδών κουνουπιών, που χρειάζονται πρόσβαση σε στάσιμα νερά για να αναπτυχθούν, ενώ οι ενήλικες μορφές τους χρειάζονται συνθήκες υγρασίας για την επιβίωσή τους. Υψηλότερες θερμοκρασίες ενισχύουν την ανάπτυξή τους και μειώνουν την περίοδο ωρίμανσης μέσα στον οργανισμό φορέα. Για παράδειγμα η ελονοσία σήμερα περιορίζεται κυρίως σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές. Οι επιπτώσεις από τις κλιματικές αλλαγές είναι ορατές σε ορεινές περιοχές όπου οι υψηλότερες θερμοκρασίες ή /και βροχοπτώσεις έχουν αυξήσει τα ποσοστά ελονοσίας. Όσον αφορά τις ζωονόσους, τα τρωκτικά που αναπαράγονται σε εύκρατες περιοχές μέσα από υγρούς χειμώνες,. λειτουργούν σαν δεξαμενές για διάφορες ασθένειες. Τέτοιες ασθένειες που μεταδίδονται από τα τρωκτικά και σχετίζονται με τις πλημμύρες είναι για παράδειγμα η λεπτοσπείρωση, η τουλαραιμία, οι ιογενείς αιμορραγικές ασθένειες. Επίσης, διαρροϊκές ασθένειες όπως η χολέρα, η γιαρδιάση, η συγγέλωση, ο τύφος και διάφορες ιώσεις ποικίλουν εποχικά και επηρεάζονται από το κλίμα δείχνοντας σημαντική αύξηση κατά τη διάρκεια της βροχερής περιόδου. Η έλλειψη γνώσης της επίπτωσης διαφόρων λοιμωδών νοσημάτων κάνει δύσκολο να διαπιστωθεί με ακρίβεια αν η επίπτωση αυτή επηρεάζεται σημαντικά από την κλιματική αλλαγή. Η ΄ρευνες στον τομέα αυτό πρέπει να είναι συνεργατικές, πολυεθνικές, διαθεματικές και να συμμετέχουν επιστήμονες διαφορετικών ειδικοτήτων, όπως επιδημιολόγοι, κλιματολόγοι, οικολόγοι προκειμένου να χρησιμοποιήσουν την ποικιλία των π0ληροφοριών από τα αντίστοιχα πεδία. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας έχει ξεκινήσει ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα (WWW.vioroclime.org) με τη συμμετοχή 12 ερευνητικών ομάδων από 6 χώρες (Μεγ. Βρετανία, Σουηδία, Ουγγαρία, Ισπανία, Βραζιλία και Ελλάδα) προκειμένου να μελετηθεί η επίπτωση των κλιματικών αλλαγών στην επιβίωση διαφόρων ιών και τις επιπτώσεις στη Δημόσια Υγεία. Η αξιολόγηση των επιπτώσεων των κλιματικών αλλαγών στη Δημόσια Υγεία, απαιτεί συλλογή πληροφοριών παράλληλα με τη χρήση ικανών αναλυτικών μεθόδων και μοντέλων, που θα βοηθήσουν στην πρόγνωση των κλιματικών αλλαγών στην κάθε νόσο.
Παρά την υφιστάμενη έρευνα, πολλά ερωτήματα, όπως η επίδραση των κλιματικών αλλαγών στην γεωγραφική κατανομή των φορέων, οι σχέσεις φορέα και ξενιστή κ.ά. παραμένουν αναπάντητα. Αυτά τα ερευνητικά κενά οφείλονται κυρίως στην πολυεπιστημονική φύση των ερωτημάτων και στην πολυπλοκότητα πολλών παραγόντων που αλληλεπιδρούν. Η συμβολή της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης, η αστικοποίηση, η χρήση γης, ή μετανάστευση ή η παγκοσμιοποίηση στην μετάδοση των λοιμωδών νόσων σε μερικές περιπτώσεις είναι πιο σημαντικά από τις κλιματικές αλλαγές, αλλά η ποσοτικοποίηση των επιπτώσεων αυτών είναι δύσκολη. Τα μετεορολογικά, εντομολογικά, οικολογικά ή περιβαλλοντικά δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιοηθούν για να αναλυθούν οι σύνθετες αλληλοεπιδράσεις και να δημιουργηθούν οι βάσεις για να βελτιωθεί η κατανόηση αυτών των συστημάτων. Η επεξεργασία και η αξιολόγηση αυτών των δεδομένων θα μας έδινε ικανοποιητικές ενδείξεις για τη στρατηγική προστασία της Δημόσιας Υγείας και θα βοηθούσε στη βελτίωση και την επιτάχυνση των μηχανισμών προειδοποίησης.