(ανάλυση και ερμηνεία αυτού)

FtS54

υπό Γεωργίου Αστρακά

Στις 21 Μαΐου ο Σκαμνός γιορτάζει και τιμά τον Άγιο Κωνσταντίνο και τη Μητέρα του, την Αγία Ελένη. Ο ενοριακός Ναός του χωριού μας, όπως όλοι το γνωρίζουμε, τιμάται στη μνήμη των δύο αυτών Αγίων, που αξιώθηκαν στην συνείδηση της Εκκλησίας να καταλάβουν ιδιαίτερη και περίοπτη θέση και να γεραίρονται, επί πλέον, και ως ισαπόστολοι, λόγω της μεγάλης προστασίας και αγάπης, που έδειξαν προς το Χριστιανισμό.

Με την ευκαιρία αυτή σκέφθηκα, μιας και η Εφημερίδα μας θα φθάσει στους παραλήπτες της, κάπου κοντά στη γιορτή του χωριού μας, πως θα είναι πολύ χρήσιμο και συγχρόνως αρκετά ωφέλιμο νε μεταφράσω το απολυτίκιο του Αγίου Κωνσταντίνου και τη σχετική εργασία να την παρουσιάσω επίκαιρα από τις στήλες της. Εκτιμώ, πως, κατ΄αυτόν τον τρόπο, θα καταστεί δυνατόν να κατανοήσουν το περιεχόμενό του, τόσο οι φίλοι αναγνώστες, όσο, κυρίως, οι Σκαμνιώτες και οι Σκαμνιώτισσες μιας, και όπως προείπα, ο ενοριακός Ναός του χωριού μας τιμάται στη μνήμη του μεγάλου αυτού βυζαντινού Αυτοκράτορα και Αγίου.

Για να διευκολυνθώ στην προσπάθειά μου αυτή κρίνω ενδεδειγμένο να παραθέσω ορισμένα ιστορικά στοιχεία, τα οποία κατά την άποψή μου, είναι απαραίτητα και αναγκαία για την πλήρη και σε βάθος κατανόηση του περιεχομένου του απολυτίκιου.

Πρώτα όμως το απολυτίκιο:

Του Σταυρού σου τον τύπον εν ουρανώ θεασάμενος
και ως ο Παύλος την κλήσιν ουκ εξ ανθρώπων δεξάμενος,
ο εν βασιλεύσιν απόστολός σου, Κύριε,
βασιλεύουσαν πόλιν τη χειρί σου παρέθετο.
ην περίσωζε δια παντός εν ειρήνη,
πρεσβείαις της Θεοτόκου, μόνε φιλάνθρωπε.

Και τώρα τα ιστορικά στοιχεία:

α. Λίγα βιογραφικά του Αγίου

Ο Κωνσταντίνος γεννήθηκε πιθανώς το 273 ή 275 μΧ και απεβίωσε το 337. Γενέτειρά του υπήρξε η Ναϊσσός, η σημερινή Νίσσα της Σερβίας. Βασίλευσε τριάντα ένα χρόνια και κατά τη διάρκεια της βασιλείας του έδειξε μεγάλη ανοχή προς τους χριστιανούς και επί πλέον σταμάτησε πλήρως τους διωγμούς εναντίον τους. Τον Χριστιανισμό τον καθιέρωσε ως την επίσημη θρησκεία του Κράτους. Εκείνο, όμως, που πρέπει να τονισθεί ιδιαιτέρως είναι το γεγονός, ότι στη συνέχεια τον προστάτεψε κατά τρόπο υποδειγματικό από την αίρεση του Αρείου, η οποία με τα όσα δίδασκε για το Χριστό ελυμαίνετο τη θεανθρώπινη υπόστασή του και την μετέβαλε σε ένα απλό και φθαρτό κτίσμα. Ήταν αυτός, που συγκάλεσε την 1η Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια της Βιθυνίας το 325 μΧ, όπου πανηγυρικά διακηρύχτηκε το ομοούσιο του Υιού προς τον Πατέρα.

Ως κοσμικός άρχοντας υπήρξε πολύ οξυδερκής και κατεχόταν από πνεύμα ευρείας αντιλήψεως των πραγμάτων. Έθεσε τις βάσεις της βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η οποία αρίθμησε βίο χιλίων ετών και κατά τη διάρκεια των οποίων αναπτύχθηκε ο βυζαντινός πολιτισμός, όπου το Κράτος και η Εκκλησία συνυπήρχαν αρμονικά και το ένα αποτελούσε συμπλήρωμα του άλλου.

β. Του Σταυρού σου τον τύπον εν ουρανώ θεασάμενος

Ο Υμνογράφος με τον πρώτο στόχο του απολυτίκιου αναφέρεται στο όραμα, που είδε ο Κωνσταντίνος την παραμονή της κρίσιμης μάχης που συνήψαν οι δυνάμεις του με τις αντίπαλες δυνάμεις του Μαξεντίου στις 28 Οκτωβρίου το 312 μΧ στην τοποθεσία Saxa Rubra (κόκκινοι βράχοι) κοντά στη Ρώμη. Συγκεκριμένα είδε μέρα μεσημέρι στον ουρανό ένα φωτεινό σταυρό με την επιγραφή: ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ. Μετά από το όραμα αυτό καταλήφθηκε από πνεύμα αισιοδοξίας και όρμησε κατά του αντιπάλου του με απαράμιλλο θάρρος, νικώντας κατά κράτος τις δυνάμεις του εχθρού, που ήταν σαφώς περισσότερες από τις δικές του.

γ. Και ως ο Παύλος την κλήσιν ουκ εξ ανθρώπων δεξάμενος.

Ο απόστολος Παύλος, γνωρίζουμε από την ιστορία της Καινής Διαθήκης, ήταν φανατικός διώκτης των Χριστιανών. Οι Αρχιερείς των Ιουδαίων τον έθεσαν επί κεφαλής της αποστολής που διοργάνωσαν εναντίον της Χριστιανικής Εκκλησίας της Δαμασκού. Όμως το ταξίδι αυτό έμελλε να αλλάξει άρδην τη ζωή του. Λίγο έξω από τη Δαμασκό είδε το ακόλουθο όραμα: Μέρα μεσημέρι είδε ένα φως να κατεβαίνει από τον ουρανό, που έλαμπε με λαμπρότητα μεγαλύτερη και εντονότερη από αυτή του Ήλιου. Το φως αυτό έλαμψε γύρω από τον Παύλο και τους άνδρες της αποστολής. Έπεσαν όλοι καταγής και στη συνέχεια ακούστηκε μια δυνατή φωνή στην εβραϊκή διάλεκτο να λέγει: Σαούλ, Σαούλ, τι με διώκεις;…

Από την ώρα εκείνη ο Παύλος έγινε ένθερμος οπαδός του Χριστού και το όραμα, που είδε, το θεώρησε τόσο αυτός, όσο και η Εκκλησία, ως θεία κλήση, ως κάλεσμα του ίδιου του Θεού να γίνει Χριστιανός και να υπερασπισθεί τη θρησκεία του Ναζοραίου και με την ίδια του τη ζωή. Η κλήση αυτή σαφώς ήταν κλήση θεϊκή και όχι ανθρώπινη.

Ο Υμνογράφος, συνδυάζοντας την περίπτωση του Μεγάλου Κωνσταντίνου προς την περίπτωση του Παύλου, θεωρεί πως και το όραμα, που είδε ο πρώτος την παραμονή της μάχης με το στρατό του Μαξέντιου, ήταν όραμα-κλήση του ίδιου του θεού, γι΄αυτό και το τονίζει ιδιαιτέρως: Και ως ο Παύλος την κλήσιν ουκ εξ ανθρώπων δεξάμενος.

δ. Ο εν βασιλεύσιν απόστολός σου Κύριε

Η Εκκλησία, τόσο τον Κωνσταντίνο, όσο και τη Μητέρα του Ελένη, εκτός από Αγίους τους ανακήρυξε και ισαποστόλους. Κοινή πεποίθηση όλων των Χριστιανών εκείνης της εποχής ήταν, πως ο Μέγας Κωνσταντίνος πρόσφερε τόσες υπηρεσίες στην Εκκλησία, όσες και οι Απόστολοι του Χριστού. Ο Υμνογράφος την πεποίθηση αυτή την αποτυπώνει σαφέστατα, όταν τον Κωνσταντίνο τον χαρακτηρίζει ως τον μόνο Απόστολο-Βασιλέα μεταξύ των λοιπών χριστιανών Βασιλέων και Αυτοκρατόρων.

ε. Βασιλεύουσαν πόλιν τη χειρί σου παρέθετο. Ήν περίσωζε δια πάντός εν ειρήνη πρεσβείαις της Θεοτόκου, μόνε φιλάνθρωπε

Ο Μέγας Κωνσταντίνος μόλις κατέλαβε την εξουσία και έλεγχε απολύτως την κατάσταση σε όλα τα εδάφη της Αυτοκρατορίας μετέφερε την πρωτεύουσα του Κράτους στο ανατολικό τμήμα. Για το σκοπό αυτό έκτισε την Κωνσταντινούπολη. (Κωνσταντινούπολη= Πόλη του Κωνσταντίνου) στη θέση, που βρίσκεται σήμερα και την ονόμασε επί πλέον και Νέα Ρώμη, για να τη διακρίνει από την παλαιά. Τα θεμέλια τα έθεσε το 324 μΧ και τα εγκαίνια έγιναν το 330. Η Κωνσταντινούπολη απεκαλείτο ακόμη και βασιλεύουσα, επειδή ήταν η έδρα των Βασιλέων – Αυτοκρατόρων. Από την άποψη αυτή δικαίως εθεωρείτο και η Βασίλισσα όλων των υπολοίπων πόλεων. Ο Κωνσταντίνος ως πιστός Βασιλέας δεν ήθελε απλώς τη διαφύλαξη και την περιφρούρηση, αλλά ήθελε επί πλέον το Κράτος του να διάγει βίον ειρηνικόν, χωρίς πολέμους και αιματοχυσίες, όντας, από την άποψη αυτή, πλήρως συμβατή η επιθυμία του προς το πνεύμα και τη διδασκαλία του Χριστιανισμού.

Με βάση τα λίγα και λίαν συνοπτικά στοιχεία που παρατέθηκαν, ευελπιστώ οι αναγνώστες να μπορέσουν να κατανοήσουν το περιεχόμενο του απολυτίκιου. Μάλιστα για να γίνει η μετάφραση πιο εύστοχη και πιο επιτυχής θα το μετατρέψω σε πεζό κείμενο, χωρίς να αλλοιωθεί ούτε στο παραμικρό η σημασία και το νόημά του.

Κείμενο

Κύριε, ο απόστολός σου εν βασιλεύσι,
θεασάμενος τον τύπον του Σταυρού Σου εν ουρανώ
και δεξάμενος την κλήσιν
ως ο Παύλος, ουκ εξ ανθρώπων
παρέθετο βασιλεύουσαν πόλιν τη χειρί σου.
Ήν μόνε φιλάνθρωπε,
περίσωζε διά παντός εν ειρήνη πρεσβείαις της Θεοτόκου

Μετάφραση

Κύριε, ο μεταξύ των Βασιλέων απόστολός σου,
αφού αντίκρισε το σημείο του Σταυρού Σου στον ουρανό
και αφού δέχθηκε το κάλεσμά σου
όπως ο Παύλος όχι από ανθρώπους (αλλά από Σένα τον ίδιο)
εναπόθεσε στο χέρι σου την πόλη που βασιλεύει μεταξύ των πόλεων.
την πόλη αυτή, μόνε φιλάνθρωπε,
σώζε την, διατηρώντας την πάντοτε σε ειρήνη με τη μεσολάβηση της Θεοτόκου.

Τελειώνοντας πρέπει να πω, πως το Απολυτίκιο του Αγίου Κωνσταντίνου ψάλλεται στο Ναό μας κάθε Κυριακή, όταν βέβαια έχει λειτουργία, καθώς και στον εσπερινό και τη λειτουργία της 21ης Μαΐου. Οι Σκαμνιώτες και οι Σκαμνιώτισσες στην πλειονότητά τους είναι θρήσκοι άνθρωποι και οσάκις πηγαίνουν στον Άγιο Κωνσταντίνο, στην Εκκλησία του χωριού τους, για να λειτουργηθούν ή για να ανάψουν ένα κερί, δεν παραλείπουν να προσεύχονται στη χάρη του και να τον επικαλούνται για να τους βοηθήσει να ξεπεράσουν τις δυσκολίες της ζωής ή για να πάρουν κουράγιο και θάρρος, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον πόνο και τη θλίψη, που, δυστυχώς, με τη μορφή του φυσικού ή ηθικού κακού, εισβάλλουν στη ζωή μας και πολλές φορές μάλιστα γίνονται μόνιμοι σύντροφοί μας.

Με αφετηρία τις προηγούμενες σκέψεις μπορούμε να πούμε, πως την ίδια πίστη και αφοσίωση δείχνουμε και στην Αϊ-Γιώργη, στον Αϊ-Θανάση, στον Αϊ-Νικόλαο, στον Αϊ-Στάθη και στην Παναγία, στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Για το λόγο αυτό ίσως χρειαστεί να παρουσιαστούν τα απολυτίκια και αυτών από τις στήλες της ΦτΣ και να ερμηνευτούν αναλόγως. Η αρχή έγινε. Θα είναι ευχής έργο να υπάρξει και συνέχεια.