FtS38

Μεγάλη δημοσιότητα έλαβε η έκθεση με τίτλο ” η Δόξα του Βυζαντίου” που φιλοξένησε το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης στο διάστημα από 11.03.1997 έως 06.07.1997. Το ενδιαφέρον ήταν φυσικό για τους Ελληνες αφού θα μπορούσαν με τα εκθαμβωτικά έργα να τονίσουν και αναδείξουν ένα μέρος από το μεγαλείο της πολύτιμης κληρονομιάς μας. Διακεκριμένοι Ελληνες Τραπεζίτες (Κωστόπουλος, Τράπεζα Πίστεως), επιχειρηματίες (Μαρινόπουλος, Αγγελόπουλος) και άλλοι, δαπάνησαν σημαντικά ποσά για να χρηματοδοτήσουν την πραγματοποίηση της Έκθεσης αυτής. Κυβερνητικοί και λοιποί παράγοντες ταξείδεψαν στις ΗΠΑ στα εγκαίνια της έκθεσης, αλλά και στη συνέχεια με σκοπό να τονίσουν το ενδιαφέρον μας για το κορυφαίο αυτό πολιτιστικό γεγονός.

Μεγάλος αριθμός επισκεπτών αποθαύμασε τα εκθέματα και έφθασε στον αριθμό των 460.000 σύμφωνα με στοιχεία που δόθηκαν στην αμερικανική δημοσιότητα. Το ερώτημα που βάζει ο καθένας από μας είναι αν το αποτέλεσμα είναι αντάξιο της προσπάθειας και αν πιστώνεται στο ελληνικό στοιχείο. Εδώ υπάρχουν βάσιμες αμφιβολίες.

Μόλις αρχές της περασμένης άνοιξης έφθασε στις ΗΠΑ ο Καθηγητής Θανάσης Φούρλας, ο δικός μας άνθρωπος από το Λευτεροχώρι, κορυφαίος επιστήμονας και με θητεία σε μεγάλα Πανεπιστήμια για πολλά χρόνια στη Γερμανία, προκειμένου να αναλάβει τα σημαντικά καθήκοντα του Αρχιγραμματέα της Ελληνορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Αμερικής κοντά στον παλιό συμφοιτητή του στη Χάλκη, Αρχιεπίσκοπο Αμερικής κ. Σπυρίδωνα. Στη φάση αυτή όλα είχαν δρομολογηθεί.

Ο ογκωδέστατος Κατάλογος του Μουσείου ήταν ήδη έτοιμος και η έκθεση άρχισε, ενώ οι επισκέπτες Αμερικανοί έμειναν στην πλειοψηφία τους με την εντύπωση ότι πρόκειται για εκθέματα που προέρχονται από διάφορες χώρες, 24 στον αριθμό, της Ανατολικής Μεσογείου και το μόνο μήνυμα που δεν πέρασε, ήταν ότι εδώ πρόκειται για δείγμα Ελληνικού Πολιτισμού.

Το γεγονός αυτό ανάγκασε τον Ελληνα επιστήμονα να διαμαρτυρηθεί, εκ των πραγμάτων εκ των υστέρων, απευθύνοντας ανοιχτή επιστολή στον Διευθυντή του Μουσείου, που έχουμε το προνόμιο να φυλάμε σε πλήρες αντίγραφο στο αρχείο της ΦτΣ. Πρόκειται για ντοκουμέντο ιδιαίτερης αξίας και σημασίας, από το οποίο δίνουμε αμέσως μερικά στοιχεία σε αποσπάσματα, αφήνοντας να μιλήσουν τα ίδια τα λόγια του Καθηγητή:

ΥΠΟΔΕΙΚΤΕΟΝ

Ανοικτή επιστολή προς τον
Πρόεδρον του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης
κύριον Philippe de Montebello
Εις Νέαν Υόρκην

“Τά μέν διδακτά μανθάνω, τά δ΄ευρετά ζητώ, τά δ΄ευκτά παρά θεών ητησάμην”
(Σοφοκλής, Απόσπασμα 723)

Αξιότιμε Κύριε Montebello,

ως Έλλην Ορθόδοξος Θεολόγος, απόφοιτος της εν Χάλκη Ιεράς Θεολογικής Σχολής (1) του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, (2) και ως Γερμανός Βυζαντινολόγος (3) με μακρόχρονη ερευνητική και διδακτική υπηρεσία στα δύο μεγαλύτερα Πανεπιστήμια της Γερμανίας Muenster και Muenchen, Σας πληροφορώ ότι ένιωσα δυσάρεστη έκπληξη διεξερχόμενος τον Κατάλογο (4) της Έκθεσης “The Glory of Bysantium” και μη βρίσκοντας έστω και ένα σύντομο ορισμό, του τί υπήρξε το Βυζάντιο!

Στα πρώτα κιόλας εισαγωγικά μαθήματα κάθε αρχάριος φοιτητής της Βυζαντινολογίας στη Γερμανία και όχι μόνο ακούει ότι “Byzant ist das christlich gewordene Roemerreich griechischer Nation” (5) (=Βυζάντιο είναι το εκχριστιανισθέν ρωμαϊκόν κράτος ελληνικής εθνότητος) κατά τον προσφυέστατον επιγραμματικό ορισμόν του διεθνώς γνωστού Γερμανού Βυζαντινολόγου August Heisenberg, πατέρα του μεγάλου επιστήμονα της Ατομικής Φυσικής Werner Heisenberg (1901-1976).

Διαβάζοντας τα εισαγωγικά κυρίως κείμενα του εν λόγω Καταλόγου ο μέσος αναγνώστης αμφιβάλλω, αν αντιλαμβάνεται, του τί ήταν το Βυζάντιο ως πολιτική και πολιτειακή Οντότητα.

Περιγραφές ως “The Holy Monastery of Saint Catherine at Sinai, Egypt” είναι μεν γεωγραφικά ακριβείς, δεν αποδίδουν όμως την πραγματικότητα, ότι δηλ. το Μοναστήρι αυτό είναι δημιούργημα Ελλήνων μοναχών, συντηρείται δε και λειτουργεί δια μέσου των αιώνων μέχρι και σήμερα υπ΄αυτών, για ν΄αναφέρουμε ένα μόνο χαρακτηριστικό παράδειγμα (6).

Την πιό δυσάρεστη όμως έκπληξη προξενεί η ανάγνωση της αγγλικής μετάφρασης του γράμματος του Οικομενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, το οποίο ευτυχώς δημοσιεύεται και πρωτοτύπως σε παράπλευρη στήλη της σελίδος VII. Ιδού η επίμαχη παράγραφος και στις δύο γλώσσες:

(Σημείωση Σύνταξης: Δίνεται το κείμενο στα Ελληνικά και στα Αγγλικά)

Δυσκολευόμαστε φοβερά να φαντασθούμε γλωσσική αδυναμία του μεταφραστή για την μη πλήρη και ορθή απόδοση της παραγράφου αυτής (7). Αλλά και την διείσδυση του τυπογραφικού ή ηλεκτρονικού “δαίμονα” δεν μπορούμε να φαντασθούμε σ ένα τέτοιο έργο και σε μία τέτοια περίοπτη θέση του κειμένου.

Διαβάζουμε στον τύπο, ότι η Εκθεση σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Χαιρόμαστε και ΄μεις γι΄αυτό μαζί με τη Διεύθυνση του Μουσείου. Πάνω από 130.000 αντίτυπα μόνο του μεγάλου Καταλόγου φέρονται ως πωληθέντα, πράγμα που δείχνει το μεγάλο ενδιαφέρον ενός ευρύτερου φιλότεχνου και φιλόμουσου κοινού. Ταυτόχρονα αναλογιζόμαστε και την μη σαφή και πλήρη ενημέρωση αυτού του κοινού, για το ποιός είναι ο πραγματικός δημιουργός αυτής της καλλιτεχνικής και πολιτιστικής κληρονομιάς.

Ευτυχώς οι επιγραφές στα επί μέρους δημοσιευόμενα εκθέματα δίνουν και οπτικά την αδιάψευστη μαρτυρία τους. Είναι Ελληνικά γραμμένες και χαραγμένες από ταπεινούς Ελληνες τεχνίτες και ανώνυμους καλλιτέχνες.

Γιατί κορμός της πολυεθνικής σύνθεσης του Ανατολικού της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας τμήματος υπήρξε ο ελληνορωμαϊκός κόσμος, πάνω στον οποίο μπολιάστηκαν ποικιλώνυμες εθνότητες και απέκτησαν τα κοινά χαρακτηριστικά της χριστιανικής πίστεως, προοδευτικά δε και της ελληνικής γλώσσας με το συνακόλουθο βαρύτιμο φορτίο της πνευματικής των Ελλήνων κληρονομιάς, ιδιαίτερα μετά την κατάλυση του Δυτικού της Αυτοκρατορίας τμήματος υπό των γερμανικών φύλων (476).

Αλλωστε την πληθυσμιακή πλειοψηφία των κατοίκων στις κύριες Υπαρχίες της Ανατολής (Μικρά Ασία = σημερινή Τουρκία), Κύπρου, Ελλάδος και του Ιλλυρικού (μεγάλο μέρος της Βαλκανικής Χερσονήσου) αποτελούσαν οι Ελληνες (8), οι οποίοι από τον 4ο κιόλας αιώνα έδωσαν όχι μόνο το εθνολογικό χρώμα στη σύνθεση των πληθυσμών, αλλά κυρίως αποτύπωσαν την πολιτιστική τους σφραγίδα στη χριστιανική της μετεξέλιξη δια μέσου της δραματουργίας κατά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας, της Ποίησης / Υμνολογίας, της Ζωγραφικής, της Μουσικής και των λοιπών του καλλιτεχνικού πνεύματος και της πνευματικής διανόησης εκφάνσεων.

Και οι Ελληνες όπως και όλοι οι άλλων εθνοτήτων πολίτες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (9), στόχευαν στην πραγματοποίηση του οράματος της συνένωσης ολόκληρης της Οικουμένης στην ίδια Αυτοκρατορία υπό το σκήπτρον του “ελέω Θεού” ορισμένου αυτοκράτορα.

Και μετά την κατάλυση της πολιτικής του Βυζαντίου ύπαρξης από τους Οθωμανούς Τούρκους (1453) το οικουμενικό αυτό πνεύμα δεν έσβησε παντελώς. Στη σελίδα 22 του Καταλόγου της Έκθεσης διαβάζουμε τα εξής σχετικά: “… the Turkish conquest of Constantinople in 1453, witch extinguished the line of Byzantine emperors bad made the patriarch responsible for the entire Christian population of the new Ottoman Empire. As a result, although the civil administration of the Byzantine Empire vanished, the patriarch and his chancellery survived, and to this day in Constantinople (now Istanbul), the patriarch remains the leading spokesman for the entire Orthodox communion”(10).

Να, λοιπόν, γιατί μεταξύ άλλων (11) θεωρούμε επιτακτική την ανάγκη και επιβεβλημάνη τη δική Σας υποχρέωση να φροντίσετε για την άμεσα σωστή και ολοκληρωμένη μετάφραση του Πατριαρχικού Γράμματος εν ξεχωριστώ μονοφύλλω το οποίο και θα δίδεται ως ένθετο στους μελλοντικούς του Καταλόγου αγοραστές.

Πεποιθότες ότι το “Υποδεικτέον” θέλει οδηγήσει εις το “Ανταποδοτέον” υποσημειούμεθα

μετ΄ιδιαιτέρας εκτιμήσεως
(υπογραφή / ημερομηνία)
Dr. phil. Athanassios Fourlas

Υ.Γ. Ενα ακόμη ερώτημα πλανάται στον αέρα: Άραγε πόσοι από τους αναγνώστες και ιδιαίτερα από τους βιαστικά φυλλομετρούντες τον Κατάλογο θα αντιληφθούν ότι η απαρίθμηση των χορηγών (the exhibition is made possible by …) αναφέρεται σε γενναιόδωρους πλούσιους Έλληνες Τραπεζίτες, Επιχειρηματίες, Δημόσιους Οργανισμούς της πτωχής σε χρήματα Ελλάδος χωρίς τη ρητή αναφορά σ΄αυτή; Είθε η γενική εντύπωση, ότι η Ελλάς υπήρξε μόνο μία από τις 24 χώρες που διέθεσε επίσης μερικά εκθέματα για τη μεγάλη Έκθεση, να είναι λανθασμένη!

(1) Η λειτουργία του ενός και μοναδικού αυτού Πνευματικού και Ακαδημαϊκού Ιδρύματος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Τουρκία απαγορεύθηκε υπό της Τουρκικής Κυβερνήσεως το έτος 1971 και αυτό μετά από ζωή 127 ετών (έτος ιδρύσεως 1844!).
(2) Ο παλαιόθεν -πέραν των 14 αιώνων- ιστορικός τίτλος του Οικουμενικού Πατριάρχου είναι “… Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης”. Η διευκρίνηση αυτή γίνεται προς αποφυγήν παρεξηγήσεων και παρερμηνειών για τη μη χρησιμοποίηση της σημερινής της Πόλης ονομασίας, δηλ. Istanbul.
(3) Η καταχώριση δύο γερμανιστί δημοσιευθέντων μελετημάτων μου στη Βιβλιογραφία του Καταλόγου της Εκθεσης όχι απλώς δεν με κολάκευσε, αντίθετα μου κέντρισε και την επιστημονική μου ευαισθησία, ώστε να προβώ στη σύνταξη αυτού εδώ του κειμένου.
(4) The Glory of Byzantium: Art and Culture of the Middle Byzantine Era, A.D. 843-1261, edited by Helen C. Evans and William D. Wixom. The Metropolitan Museum of Art, New York, 1997.
(5) A. Heisenberg, Staat und Gesellschaft des Byzantinischen Reiches, Leipzig und Berlin 1923, σελ. 364. Πρβλ. και G. Ostrogorsky, History of the Byzantine State, 3d ed., rev. New Brunswick, N.J., 1969, σελ. 32 “the two highlights and the two antipodes of the ancient world, Greece and Rome, grew together on Byzantine soil, the sphere of their greatest achievement: the Roman state and Greek civilization united to produce a new way of life inextricably bound up with that Christian religion which the old Empire and the old civilization had once so strongly repudiated”.
(6) Το Μοναστήρι των Ιβήρων στο Αγιον Ορος (Ελλάς) χαρακτηρίζεται πολύ σωστά “the Georgian Holy Monastery of Iveron on Mount Athos”, κάτι που έπρεπε να διευκρινισθή και για το Ελληνικό Μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά (Αίγυπτος).
(7) Προς διευκόλυνση όσων δεν γνωρίζουν και την Ελληνική δίνουμε εδώ μία μετάφραση ολόκληρης της παραγράφου για την απαιτούμενη σύγκριση με την ελλιπή του Καταλόγου της Έκθεσης: “……….”
(8) Μεγαλουπόλεις, όπως για παράδειγμα η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και η Αντιόχεια της Συρίας, υπήρξαν για πολλούς αιώνες πολύ σπουδαία Κέντρα των Ελληνικών Γραμμάτων και Τεχνών με μεγάλη ακτινοβολία σ ολόκληρο τον κόσμο της Μεσογείου.
(9) Η Αυτοκρατορία (324-1453) ονομαζόταν “Ρωμαϊκή”, οι πολίτες αυτής “Ρωμαίοι”, ο αυτοκράτωρ έφερε τον τίτλο imperator Romanorum / βασιλεύς των Ρωμαίων, η αυτοκράτειρα Augusta / Αυγούστα και ο Οικουμενικός Πατριάρχης έφερε και φέρει μέχρι σήμερα τον τίτλο “… Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης”.
(10) Στον Κατάλογο των 268 μέχρι σήμερα Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως θα κοπιάσει κανείς πολύ ν΄ανεύρη όνομα Πατριάρχου που να μην προέρχεται από το γένος των Ελλήνων.
(11) Για μας τους Ελληνες τα δημιουργήματα του πολιτισμού της φυλής μας στα διάφορα στάδια της ιστορικής πορείας της, και ιδιαίτερα εκείνα της βυζαντινής περιόδου δεν φυλάσσονται απλά ως μουσειακά εκθέματα για γνώση του παρελθόντος ή και για αισθητική μόνο τέρψη. Αυτά λειτουργούν και βιώνονται καθημερινά στην εκκλησιαστική μας ζωή, γεφυρώνοντας έτσι την ιστορική μνήμη του παρελθόντος με τη σύχρονή μας εποχή. Η παρακολούθηση μιάς ορθόδοξης βυζαντινής Θείας Λειτουργίας αρκεί να πείση κάθε ενδιαφερόμενο περί αυτού!