FtS109

Δημήτρη Ζάχου

Εγώ νομίζω ότι το κίνητρο κάθε ανθρώπου υπήρξε και παραμένει πάντοτε, η αναζήτηση της αναγνώρισης, της ικανότητας για προσφορά, η επιθυμία να δείχνει ότι είναι σπουδαίος!

[Επιδειξιομανία και άκρατος καταναλωτισμός]

Είναι αλήθεια ότι εδώ και πολλές δεκαετίες ο τρόπος για να είναι σπουδαίος κανείς, είναι να έχει ακριβό αυτοκίνητο και να φορά … ρόλεξ!

Σε άλλους καιρούς, στους αρχαίους προγόνους μας ήταν σπουδαίος αυτός που έδινε τη ζωή του για την πόλη! Σήμερα: Ευκαιρία να μιλήσουμε περί ωφελιμισμού.

Με την ευρεία έννοια ο ωφελιμισμός είναι το σύνολο των αντιλήψεων του κόσμου και του ανθρώπου που δεν θέλουν να γνωρίσουν παρά ένα ερώτημα: Σε τί χρησιμεύει αυτό; Σε τί χρησιμεύει αυτό σε μένα;

Με τη στενή έννοια είναι θεωρία που επινοήθηκε στο τέλος του 18ου αιώνα (Τζέρεμι Μπένθαμ), η οποία προτείνει να θεμελιώσουμε την οργάνωση των κοινωνιών πάνω στην ιδέα ότι αυτό που κατευθύνει τους ανθρώπους είναι η αναζήτηση της απόλαυσης και η αποφυγή του πόνου –το «ατομικό τους συμφέρον»- και επομένως πρέπει να τους θεωρούμε ως ορθολογικά, υπολογιστικά, ανεξάρτητα άτομα. Ο μεγάλος ανθρωπολόγος Μάρσελ Μος (1924) για να αμφισβητήσει τον ωφελιμισμό, συγκέντρωσε όλη την εθνολογική γνώση του καιρού του όπου καταδεικνύει ότι στις αρχαϊκές κοινωνίες ο βασικός κανόνας δεν είναι το «σου δίνω για να μου δώσεις» και η αγοραπωλησία, αλλά η τριπλή υποχρέωση «να δίνεις, να δέχεσαι και να ανταποδίδεις»!

Από τότε το δώρο εμφανίζεται ως η πρωταρχική μήτρα των κοινωνιών και χάρη στο δώρο του Μος θα ανακαλύψει τη σημασία του συμβολικού στοιχείου. Οι κοινωνίες είναι εγγενώς συμβολικές και δεν είναι από τη μία πλευρά η πραγματικότητα και από την άλλη τα σύμβολα.

Η θεωρία του δώρου αποδεικνύει ότι οι ανθρώπινες υπάρξεις δεν είναι διαχωρισμένες μονάδες, ότι ζούνε μέσα σε αλληλεξαρτήσεις, ότι το ενδιαφέρον για τον εαυτό διαπερνιέται από το ενδιαφέρον για τον άλλον και ότι η σχέση με τον άλλον είναι εξ ίσου πρωταρχικής σημασίας, όσο και η σχέση με τον εαυτό! Η αρπακτικότητα που συμβολίζει το σύγχρονο καπιταλισμό, δεν αναιρεί την πρωταρχική σημασία του δώρου.

Αν θεωρήσουμε ότι ο άνθρωπος είναι αποκλειστικά ένα «οικονομικό ζώο» τότε πρέπει να πούμε ότι οι κοινωνίες στις οποίες δεν κυριαρχεί το θέλγητρο του κέρδους συγκαλύπτουν την αληθινή φύση του ανθρώπου και ότι ο νεοφιλελευθερισμός αποτελεί τη λογική κατάληξη της ιστορίας.

Η αρπακτικότητα του σύγχρονου καπιταλισμού δεν εξηγείται από μόνη της και χρειάζεται να αναρωτηθούμε ποια συμβολική ανατροπή μπόρεσε να γεννήσει την ιδέα ότι η αναγνώριση πρέπει να περνάε8ι μέσα από τον οικονομικό πλούτο!

***
Από το Αγοριανίτικο Βήμα (Εκκάρα – Δομοκού), αρ. φύλλου Νο 57- Φεβρουάριος – Απρίλιος 2010, σελ. 10