Ο Τουριστικός και Επαγγελματικός οδηγός του Νομού Φθιώτιδος που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τον συντοπίτη μας Γιάννη Καρπούζη (τηλ. 210-2619003) περιλαμβάνει και άκρως ενδιαφέροντα στοιχεία για τη δημιουργία και τις μεταβολές που συντελέσθηκαν με το πέρασμα του χρόνου, λίγο μετά την επανάσταση και μέχρι το πρόσφατο παρελθόν στη σύσταση και διάρθρωση σε δήμους του δικού μας Νομού, του Νομού Φθιώτιδος. Η φιλότιμη αυτή προσπάθεια στηρίχθηκε σε στοιχεία του Ελευθερίου Σκιαδά (Ιστορικό διάγραμμα των δήμων της Ελλάδος 1833-1912, Αθήνα 1993, Έκδοση του Υπουργείου Εσωτερικών).
Η διάρθρωση και εξέλιξη της τοπικής μας αυτοδιοίκησης είχε πάντα ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αυτό ενισχύεται με την συζητούμενη αναδιάταξη (Καποδίστριας ΙΙ) σε επίπεδο Νομών, οποτεδήποτε και αν αυτή υλοποιηθεί. Σίγουρο είναι ότι μέσα από μία τέτοια αναδιάταξη στηριγμένη σε ορθολογικά κριτήρια, μπορεί να προκύψουν οφέλη και να βελτιστοποιηθεί η τοπική αυτοδιοίκηση προς όφελος των τοπικών κοινωνιών. Ασφαλώς κάτι τέτοιο μπορεί να διασφαλισθεί, εάν και εφ όσον στην επιχειρούμενη τομή, αποκλεισθούν περιστασιακές αλχημείες και ταπεινά κριτήρια συσχετισμού της δύναμης των ψηφοφόρων και των προτιμήσεών των στα πολιτικά κόμματα της εποχής μας.
Ο Νομός Λοκρίδας και Φωκίδας σχηματίσθηκε το 1833 με τις μέχρι τότε επαρχίες Ζητουνίου, Πατρατζικίου, Λοιδωρικίου, Μαλανδρίνου, Ταλαντίου, Βουδουνίτσης, Σαλώνων και Γαλαξειδίου και σχηματίσθηκαν 4 επαρχίες: Φθιώτιδος με έδρα το Ζητούνι (Λαμία), Δωρίδας με έδρα το Λοιδωρίκι, Λοκρίδας με έδρα το Ταλάντιον (Αταλάντη) και Παρνασσίδας με έδρα τα Σάλωνα (Άμφισσα). Έδρα του Νομού ήταν η Άμφισσα.
Το 1845 ονομάσθηκε Νομός Φθιώτιδος και Φωκίδος και ορίσθηκε έδρα η Λαμία. Το 1899 σχηματίσθηκε ο Νομός Φωκίδος. Το 1909 ανασυστάθηκε ο Νομός Φθιώτιδος και Φωκίδος και η επαρχία Δομοκού που είχε προσαρτηθεί στο Νομό Φθιώτιδος το 1899, υπήχθη στο Νομό Λαρίσης.
Επαρχία Φθιώτιδος
Σχηματίσθηκε το 1833 από τις μέχρι τότε επαρχίες Ζητουνίου και Πατρατζικίου, με έδρα το Ζητούνι και είχε 14 Δήμους: Λαμίας, Φαλάρων, Κρεμαστής Λαρίσης, Πτελεατών, Πυράσσου, Κορωνείας, Τράχινος, Οιτών, Αλόπης, Υπάτης, Καλλιέων, Μακρακωμητών, Σπερχειάδος και Μάκριδος – Παραχελωϊτών.
Το 1836 είχε τους εξής 15 Δήμους: Λαμιέων, Φαλάρων, Κρεμαστής Λαρίσης, Πτελεατών, Πυράσσου, Οιτών, Ροδοντίων, Δρυόπων, Υπάτης, Ομιλαίων, Τυμφρηστού, Μακρακωμητών, Σπερχειάδος, Παραχελιώτιδος και Καλλιέων.
Το 1841 απαρτίζεται από μόνον 10 Δήμους: Αμαλιαπόλεως, Πτελεατών, Κρεμαστής Λαρίσης, Φαλάρων, Λαμιέων, Ηρακλειωτών, Μακρακωμητών, Υπάτης, Τυμφρηστού και Σπερχειάδος.
Δήμος Λαμιέων
Σχηματίσθηκε με το ΒΔ (=Βασιλικό Διάταγμα) 08.04.1835 με έδρα το Ζητούνι (Λαμία) και 2.792 κατοίκους. Η Λαμία είχε 1.425 κατοίκους. Είχε τα χωριά: Ταράτσα 37 κατ., Φούρκα Δερβένι 118, Τσουπανλάτα 118, Νταϊτσα ή Δαϊτσα 205, Μπεκί 22, Καλύβια 132, Σαρκλάκι 147, Κόμμα 152, Αλαμάνα 29, Μεγάλη Βρύση 67, Σαρμουνσακλή 113, Μακρολίβαδο, Τσίρμπεη ή Ιμίρμπεη 152.
Με το ΒΔ 27.10.1836 καταργήθηκε ο Δήμος Κορωνείας και το τμήμα του προσαρτήθηκε στη Λαμία.
Ο Δήμος Κορωνείας ιδρύθηκε με το ΒΔ 08.04.1835 με πληθυσμό 442 κατοίκους, έδρα την Κορώνεια (Λογγίτσι) και τα χωριά: Δίβρη 197, Παλαιοχώρι 48, Λιμογάρδι 24, Μονή Αντίνιτσας, Δερβέν Φούρκα.
Με το ΒΔ 16.05.1837 παραχωρήθηκε από ένα στρέμμα στις οικογένειες των Βοέμων (αθιγγάνων) για αποκατάσταση στη δυτική πλευρά της Λαμίας. Με το ΒΔ 27.09.1890 ο Δήμος έγινε Α΄τάξεως με 11.458 κατοίκους.
Δήμος Ηρακλειωτών
Με το ΒΔ 20.06.1841 ως Β΄τάξης με έδρα το Μοσχοχώρι και κατοίκους 2.832. Προήλθε από συγχώνευση των Δήμων Οιτών, Δρυόπων και Ροδοντίων. Αρχική σύσταση: Δήμος Ροδοντίων (Οιτών): Οίτη (Παύλιανη 487, Γαρδικάκι 143, Άμυαλος – Κουμαρίτσι 48, Σκληθράκι 97. Δήμος Οιτών (Τράχινος): Τράχις Δαμάστα 246, Μονή Δαμάστας 4, Δρακοσπήλαιον 114, Μουσταφάμπεη 165, Μοσχοχώρι 292, Ελευθεροχώρι 147, Προκοβενίκος 32, Νευρόπολη. Δήμος Δρυόπων (Αλόπης): Αλόπη-Φρατζίον 65, Αλπόσπιτα 65, Μονή Μεταμορφώσεως 2, Βαρδάτες 32, Δυο Βουνά 122, Δέλφινο 33, Κωσταλέξι 41, Κομποτάδες 97, Καμάκι 197, Σέλιθρο 78, Δρέμισσα 114, Βρέλλο 200. Μεταγενέστερες προσαρτήσεις: Γοργοπόταμος, Γρεβενό, Γαβαθά, Ηράκλεια, Κούβελος, Ματάκια Δυο Βουνών. Με το ΒΔ 09.02.1864 έγιναν έδρα τα Αλπόσπιτα και με ΒΔ 16.11.1874 θερινή έδρα το Μοσχοχώρι, χειμερινή τα Αλπόσπιτα.
Ο Δήμος Ροδουντίων ή Οιτών με το ΒΔ 08.04.1835 με 775 κατ. Και έδρα την Οίτη-Παύλιανη. Ο Δήμος Οιτών ή Τράχινος με το ΒΔ 08.04.1835 με 996 κατ. και έδρα το χωριό Τράχις-Δαμάστα. Τράχις αρχαία πόλη. Ροδοντία= κορυφή της Οίτης. Ο Δήμος Αλόπης με το ΒΔ 08.04.1835 με έδρα την Αλόπη-Φραντζίον μς 1.057 κατ.
Δήμος Μακρακώμης
Με το ΒΔ 08.04.1835 με έδρα τη Μακρακώμη-Τσούκαμε 1.535 κατ. Αρχική σύσταση: Μακρακώμη-Τσούκα 283, Λιτόσελο 56, Σκόρλια 54, Ροβολιάρι 157, Γιαννιτσότικα καλύβια 503, Πλατύστομο 207, Βαρυμπόπη 203, Θραψυμιώτικα καλύβια 32, Βιτώλι.
Μεταγενέστερες προσαρτήσεις: Με το ΒΔ 20.06.1841 συγχωνεύθηκε ο Δήμος Παραχελωϊτών: Αρχάνι, Ασβέστη, Γραμμένη Ράχη, Μάκρυσι, Κούρνοβο, Λιανοκλάδι, Στύρφακα, Δερβένι, Αμούρι, Ζέλι, Καλαμάκι, Παλιούρι, Καλύβια, Καστρί, Γιαννιτσού, Καλύβια Πουρναρίου και Μοχλούκα. Το 1869 έγινε πάλι ο Δήμος Παραχελωϊτών.
Δήμος Ομιλαίων
(Από την αρχαία πόλη Ομόλη ή Ομόλιον): Το 1837 ΦΕΚ 2 με έδρα το Γαρδίκι και τα χωριά Πουγκάκια, Στάγια, Κυριακοχώρι, Νικολίτσι, Αργύρια. Το 1841 συγχωνεύθηκε στο Δήμο Σπερχειάδος. Το 1878 νανσυστάθηκε με πληθυσμό 3.150 κατ. και επί πλέον τα χωριά Κολοκυθιά 50, Σέλιανη 346 και Μούστροβο-Βλαχοκόνακα, που ήταν στο Δήμο Καλλιέων.
Δήμος Παραχελωϊτών
Ο Δήμος Μάκριδος σχηματίσθηκε με το ΒΔ 08.04.1835 με πληθυσμό 1.269 κατ. έδρα τη Μάκρυσι 297 κατ. και τα χωριά: Γραμμένη Ράχη 192, Κούρνοβο 43, Ασβέστι 69, Δερβένι 72, Ζέλι 30, Καλαμάκι 13, Στύρφακα 16, Λιανοκλάδι 134, Αμούρι 120, Αρχάνι 283, Παλιούρι, Καρυά. Μετά προσαρτήθηκαν Κατσικόβρυση και Σαπολίθι. Το 1841 συγχωνεύθηκε στο Δήμο Μακρακώμης και το 1869 έγινε ξανά δήμος με έδρα το Λιανοκλάδι.
Δήμος Σπερχειάδος
Με το ΒΔ 08.04.1835 με 2016 κατ. και έδρα τη Σπερχειάδα-Παλιόβραχο.
Σπερχειάδα-Παλαιόβραχο 347, Αγάς-Σπερχειάδα 135, Κάρνα-Μπαστάνι 26, Χαλίλι 183, Μπρούφλιανη 230, Αιγυπτοχώρι 183, Αγόριανη 145, Καληγά 17, Κουφόδενδρα 42, Κλωνί 85, Φτέρη 386, Καμπιά και Γαύρος 67, Κιλυμόδι 42, Λευκάδες 25, Άγιος Ιωάννης 63, Κουκιά 40. Το 1841 προσαρτήθηκαν τα χωριά του Δήμου Καλλιέων: Καλλιέα- Σέλιανη 346, Κολοκυθιά 50 και του Δήμου Ομιλαίων.
Ο Δήμος Καλλιέων με το ΒΔ 08.04.1835 με 938 κατοίκους και έδρα την Καλλιέα-Σέλιανη (Μάρμαρα).
Δήμος Τυμφρηστού
ΦΕΚ 2/1837 με έδρα το Μαυρίλο και τα χωριά: Νεοχώρι, Καστρυάδες, Παλαιόκαστρο, Μερκάδα, Κάψη, Μουτσαρα΄κι, Ζιόπος ή Ζιόψη, Περίλειπτον, Πετσιωτά, Ζημιανή.
Μεταγενέστερες προσαρτήσεις: Κανάλια, Λευκάς, Μεγάλη Κάψη, Πιτσίον, Μονές διαλυμένες Πρ. Ηλιού και Ρουσθένης, Πέρα Κάψη, Άγιος Γεώργιος, Νεοχωράκι, Κουκιά, Παλιοχώρι.
Δήμος Υπάτης
Με το ΒΔ 08.04.1835 με 2.530 κατοίκους, έδρα την Υπάτη 1.389 κατ. και τα χωριά: Μοξιάταις 297, Λάλα 137, Καρυά 62, Βασιλικά 22, Συκά 43, Λυχνόν 53, Καστανιά 302, Λιάσκοβον 96, Μάντετσι 31, Σμόκοβο 98.
Προσαρτήσεις το 1841 τμήμα του Δήμου Καλλιέων Πέρα Χωμέριανη 113, Εδώθε Χωμέριανη 82, Νεοχώρι 296 και τα χωριά: Μπουγομήλα, Λαδικόν, Λουτρά Υπάτης, Αμαλότα, ή Αμβλότα, Μονή Αγάθωνος, Κουρναρίτσα, Μαγούλα, Κωράνη, Λουπάκι, Ρονόξυλο, Βουγόμυλος, Ζαπάντι, Ρυζόγανο, Καράλη.
Δήμος Φαλάρων
Με το ΒΔ 08.04.1835 με πληθυσμό 2.111 κατ. και έδρα τα Φάλαρα-Στυλίδα 1.354 κατ. και τα χωριά: Αχινός 147, Τσερνοβίτι 96, Νίκοβα 69, Νεράϊδα 77, Αυλάκι 127, Σπαρτιάς 158, Αγία Μαρίνα 83 και Σαπουνάς.
Μεταγενέστερες προσαρτήσεις: Λογγίτσι 147 και Δρίσταλα 26 το 1836 από το Δήμο Κορωνείας και Άγιος Γεώργιος, Βουρλιά, Πέρα Μαχαλάς, Μαυρίκα, Κουβέλα, Τρία Ποτάμια, Καλογήρου και τα διαλυμένα Μοναστήρια Αγίου Βλασίου, Αγίου Γεωργίου και Ταξιαρχών.
Δήμος Κρεμαστής Λαρίσης
Με το ΒΔ 08.04.1835 με 1.294 κατοίκους, έδρα την Κρεμαστή Λάρισα-Γαρδίκι 832, και τα χωριά: Μαχαλάς 103, Μύλοι 147, Σουβάλα 22, Αχλάδι 79, Αγνάντι 43 και Ράχαϊς 66. Μεταγενέστερες προσαρτήσεις: Γλύφα- Άγιος Δημήτριος, Βελέσι ή Καραμόβρυση, Βλύχα, Μέλσι, Μονή Αγίου Γεωργίου και Μονή Βαβρινή.
Δήμος Αμαλιαπόλεως – Πελασγών – Νέας Μίτζελης
Το 1911 υπήχθη στην επαρχία Αλμυρού.
Δήμος Πτελεατών
Με το ΒΔ 08.04.1835 με 614 κατ., έδρα τον Πτελεό (Φτελιό) και τα χωριά Χαμάκου-Πεθρόν 236, Άγιοι Θεόδωροι 37, Γάγκριανη 54 και Καλοκίδι. Το 1841 ο Δήμος Πυράσου- Σούρπης συγχωνεύθηκε στο Δήμο Πτελεατών και το 1911 υπήχθη στην επαρχία Αλμυρού.
Η εξέλιξη της διοικητικής υπαγωγής του Σκαμνού
Με τη βοήθεια των ανωτέρω επίσημων στοιχείων μπορούμε να διαπιστώσουμε:
Ο Προκοβενίκος ( το προηγούμενο όνομα του Σκαμνού) με 32 κατοίκους με βάση το Βασιλικό Διάταγμα 08.04.1835 εντάχθηκε στο Δήμο Οιτέων – Τράχινος που αριθμούσε 996 κατοίκους και είχε ως έδρα τον οικισμό Τράχις- Δαμάστα. Ο όρος «Τράχις» ανατρέχει σε αρχαία πόλη. Ο Δήμος Τράχινος περιέλαβε τα χωριά: Τράχις – Δαμάστα, Μονή Δαμάστας, Δρακοσπήλαιον, Μουσταφάμπεη, Μοσχοχώρι, Ελευθεροχώρι, και Νευρόπολη.
Με βάση το ΒΔ 20.06.1841 ο Δήμος Τράχινος-Οιτών συγχωνεύεται με τους όμορους δήμους Ροδοντίων (Οιτών) και Δρυόπων. Από τη συγχώνευση αυτή προκύπτει ο Δήμος Ηρακλειωτών με έδρα το Μοσχοχώρι.
ΦτΣ Νο 74 Οκτώβριος – Δεκέμβριος 2003