FtS95
Βίκτωρος Σαμπώ
Θα με ρωτήσετε: Τί σχέση έχει το περιβάλλον – φύση και ο πολιτισμός με την επίδραση του ανθρώπου επί αυτών;
Προτού δώσω την απάντηση θα ήθελα να αναφερθώ στους ορισμούς τι είναι περιβάλλον – φύση και τι πολιτισμός.
Περιβάλλον – φύση είναι: Όλος ο κόσμος, γήινος και ουράνιος, μαζί με όλα τα άψυχα και έμψυχα και τους φυσικούς νόμους που τον διέπουν. Και που μέσα σ’ αυτό ζει και κινείται ο άνθρωπος.
Πολιτισμός είναι: Το σύνολο των προσπαθειών, ενεργειών και δραστηριοτήτων των ανθρώπων να πραγματοποιήσουν τους σκοπούς της ζωής τους, όποιοι κι αν είναι, ψυχοπνευματικής, κοινωνικής ή υλικής υφής, μέσα σε ορισμένο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, το οποίο θα διαμορφώσουν ανάλογα με τους στόχους που έχουν θέσει συνειδητά για τη βελτίωση της ζωής τους. Και αυτή η βελτίωση απλώνεται σε όλα τα πεδία: στο ηθικό, το αισθητικό, το θρησκευτικό, το κοινωνικό, το υλικό κλπ.
Άρα λοιπόν και στα δύο, περιβάλλον και πολιτισμός, υπάρχει ένας κοινός παράγων, ο άνθρωπος.
Σήμερα το περιβάλλον – φύση και ο πολιτισμός υποφέρουν συγχρόνως, επειδή και οι δύο αλληλοεπηρεάζονται και η φθορά του ενός προκαλεί και την άμεση ή έμμεση φθορά του άλλου, από την επίδραση των ανθρώπων.
Μια προσεκτική παρατήρηση των επιτελεσθέντων μεταβολών του περιβάλλοντος – φύση τα τελευταία εξήντα – εβδομήντα χρόνια μας κάνει να δεχτούμε αυτήν την αλληλεξάρτηση.
Οι άνθρωποι αντλούν όλα τα στοιχεία της ζωής τους από το περιβάλλον – φύση. Ακόμα και την αισιοδοξία. Η γη και η θάλασσα μας δίνουν την τροφή. Τα δάση το οξυγόνο. Οι πηγές το πολύτιμο αγαθό που ονομάζεται νερό. Ο διαυγής ουρανός την ηλιακή θερμική ενέργεια. Σ’ όλα όμως αυτά τα περιβαλλοντικά στοιχεία ο κυρίαρχος αλαζόνας άνθρωπος από πλεονεξία επιφέρει ανελέητη καταστροφή και απαισιοδοξία.
Οι επιπτώσεις της ανάπτυξης, η φθορά, η εσκεμμένη καταστροφή απειλούν όλο και περισσότερο το φυσικό περιβάλλον που εκτίθεται στην επαφή με τις υποδομές, την αδόκιμη χρήση της οικιστικής και τουριστικής ανάπτυξης, την κάθε είδους ρύπανση (εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι σήμερα η συγκέντρωση και μόνον του διοξειδίου του άνθρακα CO2 είναι 55 φορές μεγαλύτερη από ό,τι στην προβιομηχανική εποχή), και τις μακροχρόνιες επιπτώσεις των κλιματολογικών αλλαγών.
Σήμερα που το ανθρώπινο δυναμικό της γης ξεπερνά τα πεντέμισι δισεκατομμύρια ψυχές – αριθμός πολύ μεγάλος- κάθε άτομο γίνεται πολλές φορές στη ζωή του, εκών – άκων, επιζήμιος στο περιβάλλον – φύση. Μπορεί από απροσεξία ή εσκεμμένα να κάψει δάση, να μολύνει νερά, να ρυπάνει. Από κακή έννοια του συμφέροντος τα εργοστάσια με τα απόβλητα και με τους ρύπους τους μολύνουν το υπέδαφος και τον αέρα, τα κάθε είδους πλεούμενα μολύνουν τις θάλασσες και τις ακρογιαλιές, οι ασυνείδητοι, με τα απορρίμματα «του πολιτισμού» βρωμίζουν τις πόλεις και την ύπαιθρο. Και τέλος μεγάλες εκτάσεις της γης γίνονται άγονες, από κακούς ανθρώπινους υπολογισμούς, επιφέροντας έτσι διατάραξη της φυσικής αρμονίας.
Οι επιστήμονες προσπαθώντας να καλυτερεύσουν και να απλουστεύσουν τη ζωή των ανθρώπων καταφεύγουν σε διάφορες ανακαλύψεις (διάσπαση του ατόμου, ακτίνες λέιζερ κτλ.). Αν οι ανακαλύψεις αυτές χρησιμοποιηθούν κατάλληλα και ειρηνικά έχει καλώς. Αν όμως ξεφεύγουν του ειρηνικού σκοπού τους τότε γίνονται στα χέρια των παρανοϊκών και των άπληστων όπλο αυτοκαταστροφής της ανθρωπότητας. Και τότε όλοι έχουμε συμμετοχή στον επικείμενο όλεθρο.
Άρα έχουμε χρέος όλοι, επιστήμονες και απλοί πολίτες, να ελέγχουμε τις ανακαλύψεις αυτές, ώστε να προλαμβάνουμε και τις απότομες καταστροφές (ατομικές βόμβες, πυρηνικά εργοστάσια κλπ.) και τις προοδευτικές (φυτοφάρμακα, τοξικά, βιομηχανικά απόβλητα, πυρκαγιές και άλλα), που είναι εξ ίσου μεγάλες και καταστροφικές.
Οι ανακαλύψεις που έγιναν στα τελευταία εξήντα – εβδομήντα χρόνια είναι περισσότερες και πλέον σημαντικές από τις ανακαλύψεις που έγιναν μέσα στα προηγούμενα πέντε χιλιάδες χρόνια. Γιατί τότε ο άνθρωπος ζούσε στο περιβάλλον – φύση χωρίς να το ενοχλεί. Οι μεγάλες ζημιές του περιβάλλοντος άρχισαν να γίνονται αισθητές από το 1920.
Αν οι μεγάλες ή οι μικρές παρεμβάσεις, που έγιναν και γίνονται από τον άνθρωπο κάθε ημέρα στον πλανήτη, μπορούσαν όλες να γίνουν γνωστές, και πολλαπλασιαζόντουσαν (υποθετικά) επί εκατό εκατομμύρια και ο αριθμός αυτός πολλαπλασιαστεί επί τριακόσιες εξήντα πέντε ημέρες, και το γινόμενο αυτό επί 65 έτη, τότε θα παρουσιαζόταν ένας εξωφρενικός αστρονομικός αριθμός ζημιών που έχει επιφέρει μεγάλη καταστροφή στο οικοσύστημα της γης.
Με πολλή λύπη εξακριβώσαμε αυτή τη δραματική αλήθεια, λες και η ανθρωπότητα έχει να κάνει μ’ ένα άσπονδο εξωγήινο εχθρό, ενώ το περιβάλλον που ζούμε και κινούμεθα, όπως είπαμε, δεν είναι άλλο παρά η ίδια η ζωή μας. Βέβαια οι ζημίες αυτές, που γρήγορα συσσωρεύτηκαν όλα αυτά τα χρόνια, και δεν είναι μία αμελητέα ποσότητα, επέφεραν την επιτακτική ανάγκη να χτυπήσει το περιβάλλον – φύση πρόωρα το καμπανάκι του κινδύνου του.
Και επειδή το καμπανάκι χτύπησε, προσθέτουμε κι εμείς την ισχνή φωνή μας για την προστασία του στο σύνθημα ΠΡΟΣΤΑΤΕΨΤΕ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Δεν υπάρχει δικαιολογία να μην παίρνουμε το ζωοσωτήριο αυτό σύνθημα σαν προσωπική μας υπόθεση και να μην χρονοτριβούμε ώστε να είναι πλέον αργά για να παρέμβουμε. Ενθυμούμενοι άλλωστε και το απόφθεγμα «Αντιλαμβανόμαστε την αξία ενός πράγματος μόνον όταν το χάσουμε».
Αναλύοντας τη σχέση φθοράς και αλληλεξάρτησης περιβάλλοντος – φύσης και πολιτισμού έχουμε να αναφέρουμε:
Σήμερα με την πλήρη αστικοποίηση πόλεων και υπαίθρου και τις συνταρακτικές τεχνικές και επιστημονικές επιτυχίες και προόδους, ο σύγχρονος άνθρωπος ζώντας σε μία ανερμάτιστη κοινωνία όπου μέσα της εισχώρησε ο καιροσκοπισμός, η αλλοτρίωση, η βία και η εγκληματικότητα, άγνωστος μέσα σε αγνώστους, δεν απολαμβάνει πλέον τη χαρά της ζωής παρά μόνον σκοτούρες, άγχη και αγωνίες. Η τεχνική και μηχανική ανάπτυξη, η αστικοποίηση, η ανταγωνιστική κοινωνία, ο καταναλωτισμός και πάνω από όλα η απομάκρυνση του από το φυσικό του περιβάλλον και από τον φυσικό τρόπο ζωής του, επηρέασαν τον χαρακτήρα του, ώστε να χάσει την ιδιαιτέρα του προσωπικότητα και να γίνει απόκοσμος. Αναζητώντας την ευημερία του στο κυνήγι των υλικών αγαθών. Θεωρώντας ξεπερασμένες όλες τις ηθικές αξίες που, αν μερικοί επιμένουν να τις υπερασπίζονται θεωρούνται ονειροπόλοι, και αντιμετωπίζονται ως εξωπραγματικοί, καθώς όλα πωλούνται και όλα αγοράζονται, με αποτέλεσμα ο σύγχρονος άνθρωπος να απομακρύνεται από τον πλησίον του και δυστυχώς και από τον ίδιο του τον εαυτό. Μέρα με τη μέρα, χρόνο με τον χρόνο ο σημερινός άνθρωπος γεμίζοντας φροντίδες, γίνεται πιο αγχώδης και νευρικός, αγανακτισμένος, δυσπνοϊκός, αμίλητος και αγέλαστος, τόσο που κάπου – κάπου ν’ αναπολεί, αλλά χωρίς να μπορεί να επαναφέρει, τους παλιούς καλούς καιρούς, τους παλιούς χαμένους παραδείσους του λαϊκού πολιτισμού που οι άνθρωποι τότε, παρόλες τις αντιξοότητες και τις στερήσεις, είχαν την αμεριμνησία χωρίς το σημερινό άγχος του καταναλωτισμού και της ανταγωνιστικότητας.
Το δάσος, οι πολύχρωμοι κάμποι, οι δαντελένιες ακρογιαλιές, το κελάρυσμα του νερού στα ρυάκια, το κελάηδημα των πουλιών κ.ά. δεν είναι είδη πρώτης ανάγκης (τροφή ή κατοικία). Είναι όμως στην πραγματικότητα είδη πρωτίστης ανάγκης, γιατί αυτά μας δίνουν το ερέθισμα για την καλή λειτουργικότητα του οργανισμού μας, την πνευματική μας ανάταση και την ισόρροπη οικολογική τάξη στον πλανήτη ΓΗ.
Οι προγονοί μας, που ήξεραν καλά ότι η ψυχική καλλιέργεια και ανάταση του ανθρώπινου νου είχαν βοηθό την φύση, αναγνωρίζοντας ότι ο κόσμος είναι «Σύστημα εξ ουρανού και γης και των εν τούτοις φύσεων», σοφά θεοποίησαν τον ορισμό αυτό και συνδέοντάς τον με το «θείο», του είχαν δώσει και έναν βαθύ συμβολισμό: «Το σεβασμό του ανθρώπου προς αυτό και την απόκτηση σαφούς και ενσυνείδητης γνώσεως για τη σημασία της αξίας του». Αξίας που δυστυχώς χρόνο με τον χρόνο, μέρα με τη μέρα, εκπίπτει, ολοένα και περισσότερο, παιζόμενη στο χρηματιστήριο των ακόρεστων κερδοφόρων σκοπιμοτήτων. Δάση, ποτάμια, θάλασσες, λίμνες, οροπέδια, τα καταβροχθίζει με βουλιμία ο Μολώχ του κέρδους. Ενός κέρδους που δεν αποδέχεται σήμερα αυτό που δεχόντουσαν οι προπάτορες μας δηλαδή αυτή τη θαυμαστή τάξη που υπάρχει στο Σύμπαν. Και που κατέληγαν στο συμπέρασμα, «κατά τον δόντα λόγον» να είναι και η συμπεριφορά του ανθρώπου προς τα έμψυχα όντα αφού έτσι έχουν τα πράγματα. Δηλαδή να βρίσκονται σε αρμονία με την παγκόσμια τάξη. Γιατί αν επέλθει καταστροφή σε ένα κομμάτι του περιβάλλοντος – φύση, δεν γίνεται μία ζημία, αλλά διαπράττεται μια αδικία και αυτό γίνεται αιτία να διαταραχθεί η φυσική αρμονία.
Είναι να θαυμάζει κανείς πως με πόση ευαισθησία έβλεπαν το περιβάλλον – φύση και γενικότερα την όλη οικολογία οι αρχαίοι Έλληνες. Χωρίς να αντιμετωπίζουν οξύτατο πρόβλημα όπως εμείς σήμερα. Γιατί από νωρίς είχαν ασχοληθεί μ’ αυτό και με τρόπο πολύ ορθό. Έδωσαν δηλαδή την προτεραιότητα στο «κατ’ αρετή ζην» όπως και στις έννοιες του μέτρου, του ρυθμού, της αρμονίας και της λιτότητας. Έννοιες που σήμερα η ανθρωπότητα δεν ακολουθεί και «κατά κακία ζην».