Fts59

Στοιχεία και πληροφορίες
υπό του Καθηγητού Αθανασίου Φούρλα

Πόσοι από μας γνωρίζουν άραγε κάτι σχετικό με τα βυζαντικά τείχη στην περιοχή του γειτονικού μας οικισμού του Ελευθεροχωρίου; Πόσοι από μας που τολμήσαν ή μη να διαβούμε το φαράγγι του Ασωπού στην κοίτη του με την ασύληπτη ομορφιά του γνωρίζουμε ποια είναι τα παραποτάμια του;

Τις απαντήσεις έχει ήδη στο αρχείο της η ΦτΣ χάρις στην υποστήριξη του Λευτεροχωρίτη Καθηγητή Θανάση Φούρλα με ειδική μελέτη του που ετοίμασε το 1985 όταν ήταν Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Muenster στη Γερμανία και δημοσιεύθηκε στα «Βυζαντινά» Επιστημονικό όργανο του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Στην εκτενή αυτή μελέτη του περιγράφει ο συντοπίτης επιστήμων με κάθε λεπτομέρεια την τοπογραφία της περιοχής όπου στην κορυφογραμμή της τοποθεσίας «Φυλακή», ανατολικά έως βορειοανατολικά του Ελευθεροχωρίου σώζεται τμήμα του βυζαντινού τείχους. Ο συγγραφέας, γέννημα θρέμμα Λευτεροχωρίτης, αν και στη συνέχεια διαπρεπής Έλληνας της διασποράς, κάνει εκτεταμένη χρήση της ονοματολογίας των διαφόρων τοπωνυμίων της περιοχής με εκπληκτική πληρότητα που σε μεγάλη έκταση μπορεί και να μην είναι γνωστά στους Σκαμνιώτες και πιθανόν στους Λευτεροχωρίτες.

Από τη μελέτη γίνεται σαφής η στρατηγική σπουδαιότητα του περάσματος στη νεώτερη και την πρόσφατη ιστορία (2ος Παγκόσμιος Πόλεμος και εμφύλιος πόλεμος). Αυτή η περιγραφή γίνεται περισσότερο κατανοητή με τη βοήθεια του χάρτη του MacKay όπου παρουσιάζονται τέσσερα αποσπάσματα του τείχους ανάμεσα στις Θερμοπύλες και το φαράγγι του Ασωπού.

[Pierre A. MacKay]

Με στήριγμα προφορικές αφηγήσεις και αναμνήσεις του συγγραφέα από τα παιδικά του χρόνια στο Λευτεροχώρι, γίνεται λόγος για την ύπαρξη και ενός πέμπτου τμήματος του τείχους κοντά στον Ασωπό.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι κανείς μελετητής ή ερευνητής δεν έχει θέσει αυτό το θέμα μέχρι σήμερα. Σχετικά με τη χρονολογία κατασκευής των τειχών δεν συμφωνούν οι αρχαιολόγοι. Δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί η ύπαρξη αποσπασμάτων των τειχών παλαιότερων, αλλά και νεώτερων περιόδων.

Στις προφορικές αφηγήσεις ο επιστήμονας περιλαμβάνει και αυτές του πατέρα του Μιχαήλ Φούρλα και άλλων γερόντων της περιοχής που επιμένουν στην ύπαρξη και άλλων υπολειμμάτων του τείχους (Παρατηρητηρίου;) δυτικά της «Βίγλας» και συγκεκριμένα στο δυτικό χείλος της χαράδρας «Ταρνάρα». Πρόκειται για δεσπόζουσα θέση παρατηρητηρίου και ελέγχου της σχετικά ομαλής πλαγιάς της περιοχής «Δοξαρά-Κοτρώνη ».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πλήρης αναφορά και η ονοματολογία των ποταμίων και παραποταμίων ρευμάτων που σχηματίζουν το ρεύμα αυτό που λέγεται γενικά Ασωπός και για τους ντόπιους «Ντούνος»: Το αρχικό ρεύμα που περνάει κάτω από τη σιδηροδρομική γέφυρα της «Παπαδιάς», έχει το όνομα «Λεφτοκαργιά». Λίγο μετά τη γέφυρα δέχεται από τα δεξιά τα εποχιακά νερά του ξεροπόταμου που έχει το όνομα «Βαθύρεμα». Μετά από δύο χιλιόμετρα περίπου δέχεται από τ΄ αριστερά τα καθάρια και κρύα νερά του «Ντούνου»/ «Καρναργιά/ Καρβ(ου)ναριά»- σε παλιότερους καιρούς υπήρχαν στις πλαγιές του «Κάστρου» πολλά καμίνια για ξυλοκάρβουνα-. Γύρω στο ενάμισυ χιλιόμετρο παρακάτω δέχεται από τ΄ αριστερά πάλι τα νερά του Ασωπού, που οι ντόπιοι τον λένε «Σκατιάς» -προφανώς ο «Σκάτιος» των Αρχαίων-. Λίγο παρακάτω δέχεται, από τα δεξιά αυτή τη φορά, τα νερά που κατηφορίζουν στο ρέμα του «Χονδροπλα(γ)ιού» προερχόμενα από την πηγή / βρύση στο «Χάνι του Καρανάσιου» που οι ντόπιοι τη λένε «Κάτω Βρύση». Στη συνέχεια ρέει το νερό μέσα στη μεγάλη χαράδρα –τη διασφάγα του Ηροδότου-, εξέρχεται αυτής κοντά στο «μύλο του Μανώλ(η)», παραρέει του βόρειους πρόποδες του Καλλιδρόμου, δέχεται από τα δεξιά τα νερά της «Βοτανιάς» κοντά στο σημερινό χωριό «Δαμάστα» και τελικά χύνεται στο Σπερχειό για να συνεχίσει μαζί του το υπόλοιπο της διαδρομής μέχρι το Μαλιακό Κόλπο.

***
Ο Αμερικανός Pierre A. MacKay, έκανε επιτόπιες έρευνες το καλοκαίρι του 1961 και περιγράφει διεξοδικά τα του τείχους και καταχωρίζει αυτό με τον αριθμό 10 πάνω στο χάρτη που συνοδεύει την εργασία του. Ο χάρτης αυτός είναι ο καλλίτερος κατά της εκτίμηση του Καθηγητή ο οποίος έχει μελετήσει πολλούς σχετικά με την τοπογραφία της περιοχής των «Θερμοπυλών». Ένα παρόμοιο χάρτη Γάλλου ερευνητή του 17ου αιώνα είχαμε δημοσιεύσει προ πολλού και σε διαστάσεις Α3 είχαμε προσφέρει στην περασμένη Πανελλήνια συγκέντρωση των Ορειβατών στο Σκαμνό / Ασωπό και θα ήταν πράγματι πολύ ενδιαφέρον να μας βοηθήσει ο Καθηγητής να τον βρούμε κι εμείς.
Μερικά αξιοπερίεργα ονόματα τοποθεσιών σημειώνονται από τον συγγραφέα, όπως: Αβράδιαγος, Ανάτ(ι), Αχμάτ(ι), Βα(γ)ένι, Βίγλα, Βότα, Βούτ(ι), Γάβρα, Γκιόζα, Γρα, Δενδροπούλου, Δερβέν(ι)/ Ντερβέν(ι), Δοξαράς, Καρακόλ(ι)θο, Κβέλλα, Κοκάλια, Κούλια/Ταμπόυρια, Κουρίτος, Λιάκ(ου)ρα, Λούτσα, Μαλιλατς(ι), Μαλτσά, Μαχμού, Μουτσ(ι)άρα, Μπελλερίν(ι), Νευρόπλη, (Ν)τάτσα, Παλιοβουρός, Παπαδούκα, Ρο(ϊ)διές, Ρωμαίϊκο, Ταρνάρα, Τσίμενας/Μεταλλείο, Τσιούκα, Χαζνάς, Χαλκωμάτα.