υπό Γεωργίου Α. Πούλιου
Δικηγόρου Αθηνών

Ιδιαιτέρως καλής υποδοχής έτυχε από το αναγνωστικό μας κοινό το κείμενο που φιλοξενήσαμε στο προηγούμενο φύλλο μας. Ποικίλα τα θετικά σχόλια, όπως “είδαμε λεπτομερή και άκρως ενδιαφέροντα στοιχεία που δυστυχώς δεν φιλοξενούνται στα σχολικά διδακτικά εγχειρίδια”, ή ακόμη “το μάθημα του Ρήγα αφορά όλους τους νεοέλληνες της σήμερον” κλπ.

Με ιδιαίτερη χαρά δίνουμε τώρα και το υπόλοιπο τμήμα του αξιόλογου κειμένου του εξαιρετικού μας φίλου κ. Γεωργίου Πούλιου, άξιου απόγονου των στενών συνεργατών του Ρήγα, τυπογράφων της Βιέννης τότε, αδελφών Πουλίου.

5. Το συγγραφικό έργο

Το συγγραφικό έργο του Ρήγα πολυπληθές και ατέλειωτο. Τα πρώτα του βιβλία είναι: Σχολείον των ντελικάτων εραστών (είναι ερωτικά διηγήματα) και το εγχειρίδιο “φυσικής απάνθισμα” στο οποίο επαινεί γεγονότα της εποχής του, αλλά και καυτηριάζει (Μαυρογένη). Ακολούθησε η επαναστατική προκήρυξη, το Σύνταγμα, οι Χάρτες, η εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Θούριος, ο 4ος τόμος ο Ν. Ανάχαρσις ο ηθικός Τρίπους, το στρατιωτικό εγκόλπιο και άλλα. Τα περισσότερα από τα βιβλία αυτά τυπώθηκαν στο τυπογραφείο των αδελφών Πουλίου.

6. Η δράση στη Βιέννη

Η δράση του Ρήγα στη Βιέννη, από τον Αύγουστο του 1796 έως τον Δεκέμβριο του 1797 είναι τόσο εντατική, τόσο πολύπλευρη και τόσο εκτεταμένη, ώστε μας καταπλήσσει, όπως κατέπληξε και τους συγχρόνους του. Μας αποκαλύπτει όλο το πνευματικό και ηθικό ανάστημά του. Μας αποκαλύπτει τον ακάματο πατριωτικό του ζήλο. Μας αποκαλύπτει τη φιλελεύθερη φλόγα του, τα εθνικά του όνειρα και τα επαναστατικά του σχέδια. Μας αποκαλύπτει την ηγετική φυσιογνωμία του αγνού Οραματιστή και φλογερού Εθνεγέρτη. Η περίοδος αυτή είναι στενά συνυφασμένη με την πατριωτική και εθνεγερτική του προσπάθεια. Την περίοδο των ετών 1796 έως 1797 τύπωσε: Τη νέα Χάρτα της Βλαχίας, τη γενική Χάρτα της Μολδαβίας, τη μεγάλη Χάρτα της Ελλάδος. Η Χάρτα αυτή άρχιζε από τα Καρπάθια και τον Δούναβη, έφτανε στην Κρήτη, απλωνόταν, από την Αδριατική και το Ιόνιο, έως τον Εύξεινο Πόντο και έφθανε στη Βιθυνία της Μικράς Ασίας.

Ο τεράστιος αυτός χάρτης ήταν σε σχήμα τετράγωνο. Η κάθε του πλευρά ήταν περίπου δύο μέτρα. Διαιρείτο σε 12 φύλλα και το κάθε φύλλο είχε διαστάσεις 50 χ 70 εκατοστά. Η Μεγάλη Χάρτα της Ελλάδος είναι μνημείο πραγματικό για την εποχή που έγινε. Είναι άθλος εκδοτικός. Είναι έργο ακατάβλητης υπομονής και εργατικότητας. Είναι έργο πολύχρονης μελέτης και καταπληκτικής πολυμάθειας. Η χάρτα αυτή ήθελε να δείξει παραστατικότατα την έκταση και την ακτινοβολία του Αρχαίου και νέου Ελληνισμού. Η χάρτα αυτή ήθελε να θυμίσει όλα τα ιστορικά γεγονότα, πολέμους και νίκες κατά των βαρβάρων, πολιτείες, κάστρα και λείψανα προγονικής δόξας. Ήθελε να διδάξει στον υπόδουλο Ελληνισμό: Τι έχασε, τι έχει, τι του πρέπει. Είναι μία πραγματική εγκυκλοπαίδεια. Μας δίνει κάθε λογής πληροφορίες. Σχεδιαγράμματα, αρχαία νομίσματα, καταλόγους ενδόξων ανδρών, βυζαντινών αυτοκρατόρων. Σε κάθε γωνιά της Χάρτας έχουν τοποθετηθεί ιστορικές παραστάσεις, αρχαία νομίσματα, χρονολογίες μαχών, αρχαία επιγράμματα και κάθε τι που θα μπορούσε να φέρει στη μνήμη των ραγιάδων, την προγονική τους ιστορία και δόξα.

Την ίδια εποχή (1797) τύπωσε – χάραξε την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και γύρω – γύρω τις μορφές των 4 στρατηγών του, Αντίγονου, Κασσάνδρου, Πτολεμαίου και Σελεύκου και με ανάλογους νικηφόρους αγώνες κατά των Περσών, με λακωνικότατα σχόλια. Έχει διαστάσεις 45 χ 29 και υπάρχει στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, που στεγάζεται στο κτίριο της Παλαιάς Βουλής. Η εικόνα αυτή σκοπό έχει να ζωντανέψει το θρύλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και να αναζωπυρώσει την Εθνική υπερηφάνεια και τον πατριωτικό ζήλο των υποδούλων που πρόσμεναν με λαχτάρα να βρεθεί ανάμεσά τους ο αντάξιος απόγονος ή μιμητής του Μεγάλου Μακεδόνα. Τιμωρός των Ασιατών και Λυτρωτής του Γένους.

7. Ο Θούριος

Ο φλογερός και ανήσυχος Θεσσαλός παράλληλα με τα ειρηνικά του έργα, βιβλία χάρτες και άλλα, κατά τον ίδιο χρόνο ασχολείτο και με τα επαναστατικά του έργα. Ο ασυγκράτητος εθνεγέρτης. Ο φλογερός αγωνιστής. Ο αποφασιστικός επαναστάτης. Ο άνθρωπος με την πληθωρική καρδιά που ενθουσίαζε τους πάντες. Με τα τραγούδια του σκορπάει ρίγη και φλογίζει καρδιές. Τραγουδάει και με τον αυλό του παίζει τον Θούριο: ” Ως πότε παλληκάρια να ζούμεν στα στενά / μονάχοι σαν λιοντάρια, στες ράχες στα βουνά …….”

Ο Θούριος δεν είναι ένα απλό πατριωτικό τραγούδι. Είναι ένα ανοιχτό και απροκάλυπτο επαναστατικό μανιφέστο. Είναι ένα σάλπισμα ξεσηκωμού. Είναι ένα σύνθημα επαναστατικού συναγερμού για όλη την Τουρκοκρατούμενη Βαλκανική και Εγγύς Ανατολή: “Σ’ Ανατολή και Δύση και Νότον και Βοριά / για την Πατρίδα όλοι να’ χωμεν μια καρδιά /……. Βούλγαροι κι Αρβανίτες, Αρμένιοι και Ρωμιοί, / Αράπηδες και Άσπροι με μια κοινή ορμή”.

Ο Ρήγας δεν είναι ο σοφός λόγιος που χάνεται όλη την ημέρα στα τυπογραφεία και στα χαλκογραφεία της Βιέννης. Ο Ρήγας δεν είναι ο αδρανής αρχαιολάτρης που χάνεται στις βιβλιοθήκες. Δεν είναι ο κλειστός διανοούμενος του γραφείου. Κύριο έργο του, βασική επιδίωξη και ακοίμητη φροντίδα του είναι τα απελευθερωτικά του σχέδια. Ο Ρήγας είναι ένας επαναστάτης. Με τον Θούριό του κηρύσσει καθαρά την επανάστασή του: “Τι σ’ ωφελεί αν ζήσεις και είσαι στη σκλαβιά, / στοχάσου πως σε ψένουν καθ’ ώραν στη φωτιά./ Καλλιό ‘ναι μιάς ώρας ελεύθερη ζωή / παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή”. Και περιμένει την κατάλληλη στιγμή που θα την κηρύξει μπροστά σε εχθρούς και φίλους: “Ω Βασιλεύ του κόσμου, ορκίζομαι σε Σε / στην γνώμην των τυράννων να μην ελθώ ποτέ”.

Με τον Θούριό του ο Ρήγας δεν καλεί μόνον τους Έλληνες σκλάβους, αλλά και τους Βουλγάρους, Ρουμάνους, Αρμένιους και Αραπάδες. Δεν σταματάει όμως εδώ, καλεί και διάφορους πασάδες: “Πασβάντζογλου τι στέκεις, τόσο εκστατικός; / τινάξου στο Μπαλκάνι, φώλιασε σαν αετός. / Γκιουρτζή πλιά μην κοιμάσαι, σηκώσου με ορμήν / τον Μπρούσια να μοιάσεις έχεις την αφορμήν”. Καλεί τον Βεζύρη του Χαλεπίου, τον Μπέη της Αιγύπτου, τον Αλή Πασά της Ηπείρου: “Χαράντζι της Αιγύπτου, στην Πόλη ας μη φανή / και να ψοφήσει ο λύκος, όπου σας τυραννεί”.

Ο Ρήγας αισιοδοξεί και καλλιεργεί την αισιοδοξία, ότι θα γίνει πεποίθηση όλων των Χριστιανών και τούρκων, αρχόντων και αρχομένων, σε μία αποστασία και εξάρθρωση της Σουλτανικής Αυτοκρατορίας. Ο Ρήγας δεν απέβλεπε σε μία τοπική Εθνική εξέγερση των Ελλήνων, αλλά στη διάλυση της Σουλτανικής Αυτοκρατορίας: “Ν’ ανάψωμεν μια φλόγα σ’ όλη την Τουρκιά / να τρέξει από την Μπόζνα και ως την Αραπιά / Να σφάξωμεν τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν / και χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν”.

Ο ανήσυχος “Γραμματικός” των φαναριωτικών κύκλων. Ο μεταφραστής του Μοντεσκιέ και μελετητής του Ρουσσώ, του Βολταίρου και των Εγκυκλοπαιδιστών. Ο Αγνός ιδεολόγος του διαφωτισμού. Ο φιλελεύθερος πατριώτης που επιθυμεί την αναβίωση του αρχαίου μεγαλείου. Ο “ερωτομανής” της ελευθερίας και νοσταλγός της δόξας των προγόνων, οραματίζεται την Αναμόρφωση της Ανατολής, την Ανάσταση του Γένους, την εγκαθίδρυση πάνω στα ερείπια της Σουλτανικής Αυτοκρατορίας, μιας απέραντης “Δημοκρατίας” που θα ανθίσει πάλι στην αρχαία κοιτίδα της και θα ακτινοβολήσει και θα περιλάβει όλους τους υπόδουλους λαούς που βρίσκονται κάτω από την τουρκική τυραννία.

Ο Θούριος του Ρήγα Βελεστινλή είναι το πιο σπουδαίο, από τα προεπαναστατικά και αντεπαναστατικά τραγούδια, που προτρέπουν για Ελευθερία. Μέσα στους στίχους του βρίσκει κανείς τις πολιτικές πεποιθήσεις του Ρήγα, τις ιδέες για ανεξιθρησκεία, για αδελφοσύνη. Και πάνω απ’ όλα τον πόθο, για ισότητα, ελευθερία και ειρήνη. Ο Γεώργιος Τερτσέτης χαρακτήρισε τον Θούριο, ως “το ιερώτερον άσμα της Φυλής μας”.

Ολοι οι ομογενείς που τον γνώρισαν είναι οπαδοί του. Εκτιμούν και θαυμάζουν τον φιλογενή του ζήλο. Θαυμάζουν τα δημοσιεύματά του. Τους συναρπάζει η φλογερή καρδιά του, η προσωπική ακτινοβολία του, ο πατριωτικός ενθουσιασμός του, η ασυγκράτητη τόλμη του και ο θερμός λόγος. Όλοι οι ομογενείς συμφωνούν για την απελευθέρωση της Πατρίδας και είναι έτοιμοι να τρέξουν στο πλευρό του Ρήγα και να θυσιαστούν. Ο Ρήγας αναδεικνύεται ανάμεσα στους ομογενείς ο Φυσικός Αρχηγός τους. Ο Ρήγας όπου πέρασε ή έζησε κέρδισε το θαυμασμό των ομογενών. Κοντά του αυτοεπιστρατεύονται όσοι φιλοδοξούν να τον μιμηθούν και να τον φθάσουν. Νέα παιδιά, φοιτητές, λόγιοι, έμποροι και απλοί πολίτες, επιθυμούν και φιλοδοξούν να συμβάλουν στο πατριωτικό έργο του Ρήγα και να τον συναγωνισθούν στον Ιερό αγώνα της Εθνεγερσίας. Η ηγετική πρωτοβουλία του Ρήγα γίνεται ευρύτατα γνωστή. Είναι χειμαρρώδης στον ενθουσιασμό του και γίνεται πυρπολητής ψυχών. Είναι μία φυσιογνωμία αποφασιστική και ριψοκίνδυνη. Αναλαμβάνει με μία αυταπάρνηση συγκινητική και με μία αφοσίωση αξιοθαύμαστη τον Ηγετικό Ρόλο.

8. Το επαναστατικό μανιφέστο

Ο Ρήγας είναι έτοιμος να διακινδυνεύσει και να θυσιάσει και τη ζωή του ακόμη, στο βωμό του Ιερού σκοπού: “Ήλιε να σαι μαρτυριά / το αίμα, ως την σταλαματιά / για την πατρίδα χύνω”. Πεποίθηση του Ρήγα είναι, ότι ο αγώνας αποτινάξεως του ζυγού, πρέπει να βασισθεί στις δυνάμεις των υποδούλων. Σ’ ένα αγώνα αυτοτελή και αυτόνομο που θα άρχιζε από το Δούναβη με τον Τούρκο Πασβάνογλου και θα έφθανε στη Μάνη. Ο Θούριος ήταν μέρος του επαναστατικού μανιφέστου του Ρήγα το οποίο κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 1797. Το μανιφέστο τυπώθηκε στα τυπογραφεία των αδελφών Πουλίου, κρυφά, μέσα σε δύο νύχτες σε 3.000 αντίτυπα, ρεκόρ για την εποχή.

Το μανιφέστο αρχίζει με τα πανανθρώπινα συνθήματα: Ελευθερία, ισότης, αδελφότης. Περιλαμβάνει μία φλογερή προκήρυξη: “Σύμβουλους προκομένους με πατριωτισμόν / να βάλωμεν, εις όλα να δίνουν ορισμόν. / Ο νόμος νάναι πρώτος και μόνος οδηγός / και της πατρίδας ένας να γίνει αρχηγός”. Το Σύνταγμα με κεντρικό σύνθημα: “Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι / και κανένας δεν είναι σκλάβος του άλλου” και τελειώνει με τον αθάνατο Θούριο. Ο Ρήγας ήταν αυτός που είπε: “Όποιος ελεύθερα συλλογάται – συλλογάται καλά”. Η προκήρυξη δεν ήταν μόνον ένα φλογερό εγερτήριο σαλπίσματος, αλλά ερχόταν να κηρύξει συναγερμό Λευτεριάς σε όλους τους λαούς: “Όσοι στενάζουν υπό την δυσφορωτάτην τυραννίαν του Οθωμανικού βδεληρωτάτου δεσποτισμού”. Καλεί Χριστιανούς και Τούρκους, χωρίς καμία διάκριση θρησκείας. Απευθύνεται σε όλη την ανθρωπότητα και βροντοφωνάζει τα ιερά και όσια της φυλής. Παρουσιάζει τα δεινά της τυραννίας και φθάνει σε εξάρσεις δραματικού μεγαλείου και πάθους. Στρέφεται προς τον ουρανό και λέγει: “Ουρανέ εσύ είσαι ο απροσωπόληπτος μάρτυς των τοιούτων κακουργημάτων”. Βλέπει τον Ήλιο και φωνάζει: “Ήλιε εσύ βλέπεις καθημερινώς τα τοιαύτα θηριώδη τολμήματα”. Σκύβει προς τη Γη και λέγει: “Γη εσύ ποτίζεσαι αδιακόπως από ρείθρα (ρυάκια) των Αθώων αιμάτων”.

9. Το Σύνταγμα

Μετά την προκήρυξη ακολουθεί το Σύνταγμα. Τα Δίκαια (δικαιώματα) του Ανθρώπου και του Πολίτου. Αναγνωρίζει ισότητα μεταξύ των ανθρώπων. Αναγνωρίζει ατομική, εθνική και θρησκευτική ελευθερία. Αναγνωρίζει προσωπική ασφάλεια και το δικαίωμα της ιδιοκτησίας. Καταργεί τη δουλεία. Καθιερώνει την υποχρεωτική εκπαίδευση σε αγόρια και κορίτσια. Καταργεί όλα τα παλαιά χρέη. Επαναφέρει τη Σεισάχθεια του Σόλωνα.

Ο Ρήγας οραματίζεται ένα ελεύθερο κράτος που θα διαδεχθεί τη Σουλτανική Αυτοκρατορία, σε όλο το χώρο της Ελληνικής ακτινοβολίας. Από τον Δούναβη μέχρι “των Μεσογείων Νήσων” και από την Αδριατική και το Ιόνιο, ως τη Μικρά Ασία. Το ελεύθερο αυτό κράτος το ονομάζει “Ελληνική Δημοκρατία”. Κυρίαρχο αυτού του Κράτους θέλει το λαό, “τον αυτοκράτορα λαό”, όπως τον λέει. Είναι φανερό, ο Ρήγας, όταν γράφει φλέγεται από πατριωτισμό και πίστη. Το Σύνταγμα του Ρήγα έχει 124 άρθρα. Το σημερινό μας Σύνταγμα έχει 120 και το προηγούμενο είχε 114. Ο αριθμός “ένα-ένα-τέσσερα που έγινε θρυλικός. Το άρθρο 114 έλεγε ότι: “το παρόν Σύνταγμα αφιερώνεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων”. Το σημερινό άρθρο 120 αναφέρει κάτι ανάλογο.

Και να τι έλεγε το τελευταίο άρθρο του Ρήγα: “Η κήρυξις των Δικαίων του Ανθρώπου και η νομοθετική αυτή πράξη να χαραχθεί επάνω σε χάλκινας πλάκας και να στέκεται εις τον τόπον της συναθροίσεως του Νομοθετικού Σώματος. Να γένουν τοιαύτα αντίτυπα και να στηθούν εις όλας τας πόλεις, χώρας και χωριά της Δημοκρατίας, εις τα μεσοχώρια, όπου κάθε ώραν να βλέπει κάθε πολίτης εις τι συνίσταται ο Θησαυρός της φιλτάτης Ελευθερίας του”. Εις δε το άρθρο 35 των Δικαίων του Ανθρώπου ορίζει: “Όταν η διοίκηση βιάζει, αθετεί, καταφρονεί τα δίκαια του Λαού και δεν εισακούει τα παράπονά του, το να κάνει τότε ο λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάσταση, να αρπάζει τα άρματα και να τιμωρεί τους τυράννους του είναι το πλέον ιερόν απ’ όλα τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητο από τα χρέη του…”.

Το Σύνταγμα του Ρήγα μετά το άρθρο 124 είχε και ένα παράρτημα. Το παράρτημα αυτό αναφερόταν στη Σημαία της Ελληνικής Δημοκρατίας. Η σημαία θα είχε τρία χρώματα, Μαύρο, άσπρο και κόκκινο. Ακόμη όριζε το Εθνόσημο της Ελληνικής Δημοκρατίας το οποίο ήταν το ρόπαλο του Ηρακλέους με 3 σταυρούς επάνω και τη στολή των Ελλήνων στρατιωτών, μαύρο αντερί (φαρδύ και μακρύ φόρεμα, ίσως κάτι σαν το εσωτερικό ράσο των κληρικών, τουρκική λέξη), άσπρο πουκάμισο και κόκκινες κάλτσες, στο κεφάλι έφερε περικεφαλαία.

Ένα ακόμη επαναστατικό έντυπο του Ρήγα ήταν το Στρατιωτικόν Εγκόλπιον. Ήταν μία συλλογή στρατιωτικών κανονισμών, προκειμένου να διδάξει τους επαναστάτες, γύρω από τη συγκρότηση, διοίκηση του στρατού και την τακτική της μάχης.

10. Προς την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα

Την 1η Δεκεμβρίου 1797 παίρνει διαβατήριο από τους Αυστριακούς, με προορισμό την Τεργέστη και στη συνέχεια, για την Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Πριν αναχωρήσει μέσα σε τρία κιβώτια (άλλοι λένε 14, μάλλον υπερβολή) έβαλε το επαναστατικό του υλικό, χάρτες, προκηρύξεις και άλλα και τα άφησε στον πιστό του φίλο Αργέντη, τον Χιώτη έμπορο, μαζί με άλλο φορτίο, να τα στείλει στην Τεργέστη, στον έμπορο Αντώνιο Νιώτη, που συνεργαζότανε ο Αργέντης. Φεύγοντας ο Ρήγας από τη Βιέννη έγραψε στον άλλο έμπιστο φίλο του, στην Τεργέστη έμπορο και αυτός Χιώτης, Αντώνιο Κορωνιό να πάει να παραλάβει από τον Νιώτη τα κιβώτια και να τα φυλάξει, μέχρι να φθάσει και ο Ρήγας. Δυστυχώς αυτό το γράμμα ήταν μοιραίο. Αυτό το γράμμα μας θυμίζει την Κερκόπορτα της Κωνσταντινουπόλεως. Ο Κορωνιός που ήθελε ο Ρήγας να παραλάβει τα κιβώτια, απουσίαζε από την Τεργέστη, για εμπορικές δουλειές. Στο εμπορικό του κατάστημα είχε αφήσει τον συνεταίρο του από την Κοζάνη Δημήτριο Οικονόμου. Αυτός ο Οικονόμου, αυτός ο Κοζανίτης, μας θυμίζει τον Εφιάλτη των Θερμοπυλών. Όταν πήρε το γράμμα του Ρήγα, δυστυχώς το άνοιξε και στη συνέχεια πήγε στο πρακτορείο Νιώτη να πάρει τα κιβώτια, τα οποία και άνοιξε. Βλέποντας το περιεχόμενο των κιβωτίων ειδοποίησε την Αυστριακή Αστυνομία. Αυτός ο Οικονόμου εκ των υστέρων απεδείχθη ότι ήταν ένα σκοτεινό πρόσωπο, μιας μαύρης ψυχής, παραδόπιστος και τουρκόφιλος. Αυτόν τον νέο Εφιάλτη η βάσκανος μοίρα εξέλεξε, ως νεκροθάφτη των ευγενών σκιρτημάτων του πρωτεργάτη της Ελευθερίας του Έθνους.

11. Σύλληψη στην Τεργέστη

Ο Ρήγας 19 Δεκεμβρίου 1797, βράδυ αργά έφθασε, στο Βασιλικό Ξενοδοχείο στην Τεργέστη. Η Αστυνομία τον περίμενε. Ανύποπτος ο Ρήγας βρέθηκε αντιμέτωπος με τους αστυνομικούς. Αμέσως τον συνέλαβαν τον έκλεισαν στο δωμάτιό του, κάτω από τη φύλαξη δύο σκοπών και αμέσως ειδοποιήθηκε η Διοίκηση. Παρών ήταν και ο φίλος του Καλαφάτης στον οποίο πρόλαβε και έδωσε τη σφραγίδα της Δημοκρατίας. Το όνειρο της ζωής του. Η μακραίωνη ελπίδα του υπόδουλου Γένους, που λίγο και θα γινόταν πραγματικότητα, γκρεμιζόταν απότομα. Το έργο τόσων ετών, τόσων ανθρώπων, τόσων μόχθων και τόσων θυσιών έπεφταν στο βάραθρο.

Ώσπου να φθάσουν οι άλλοι αστυνομικοί, όπως φαίνεται, ο Ρήγας κατόρθωσε και εξαφάνισε διάφορα ενοχοποιητικά στοιχεία. Η αστυνομία όμως είχε στα χέρια της το σώμα του εγκλήματος – τα κιβώτια με τα επαναστατικά έντυπα και το γράμμα προς τον Κορωνιό. Στις 30 Δεκεμβρίου του έβαλαν στα χέρια και τα πόδια σίδερα (αλυσίδες), με προορισμό τη Βιέννη. Τη νύχτα εκείνη, τα σίδερα που του έβαλαν, έδειχναν καθαρά πια τι τον περιμένει. Ο αλυσοδεμένος ήρωας που είχε βροντοφωνήσει: “Κάλλιό ‘ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή / παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή”, βρήκε τον τρόπο και τη δύναμη, παρά την άγρυπνη επιτήρηση και παρά τις αλυσίδες που βάραιναν τα χέρια του, κάτω από την κουβέρτα του να βγάλει ένα μικρό μαχαίρι, που είχε ο ίδιος προνοήσει να κρατήσει κρυμμένο, στον καναπέ του δεσμωτηρίου και το βυθίζει πολλές φορές στο στήθος του, στην αριστερή πλευρά και στην κοιλιά του. Ο αυτοτραυματισμός του Ρήγα, παρά τα πολλαπλά χτυπήματα, που είχε το σθένος να δώσει ο ίδιος στον εαυτό του, έμεινε μονάχα απόπειρα αποτυχημένης αυτοκτονίας. Με τις φροντίδες των γιατρών και των νοσοκόμων που έτρεξαν, το πληγωμένο λιοντάρι που μούγγριζε το ρόγχο του θανάτου, ένιωσε πάλι τη μεγάλη καρδιά να χτυπάει. Η απαραίτητη νοσηλεία, για την ανάρρωση του Ρήγα, καθυστέρησε τη μεταφορά του στη Βιέννη.

Ο Ρήγας δύο φορές κατόρθωσε και έγραψε γράμματα, στο Γάλλο πρόξενο της Τεργέστης. Το πρώτο έφθασε στα χέρια του, αλλά ο Ρήγας είχε αναχωρήσει για τη Βιέννη. Το δεύτερο δεν έφθασε ποτέ, γιατί το γράμμα έπεσε στα χέρια της Αυστριακής Αστυνομίας. Στις 14 Φεβρουαρίου του έτους 1798 έφθασε αλυσοδεμένος, χέρια και πόδια στη Βιέννη. Οι ανακρίσεις ήταν εξονυχιστικές και επίπονες. Όταν τον ρώτησαν ποιοί είναι οι συνεργάτες σου, απάντησε: “συνεργάτες μου είναι το Έθνος όλον. Όλοι οι Έλληνες που ποθούν τη λευτεριά”. Ο Ρήγας και οι συνεργάτες του χαρακτηρίστηκαν “συνωμότες”. Όσοι είχαν υπηκοότητα Αυστριακή, όπως οι αδελφοί Πούλιοι, εκτοπίστηκαν, οι άλλοι που είχαν τουρκική υπηκοότητα, είχαν διαφορετική τύχη. Δυστυχώς η Αυστρία βρήκε την ευκαιρία να εμπορευθεί τα κεφάλια των “συνωμοτών” με την Τουρκία και να πετύχει μερικά ανταλλάγματα. Η Τουρκία ζητούσε από την Αυστρία να της παραδώσει τους συλληφθέντες Έλληνες. Η Αυστρία δήλωσε στην Τουρκία, ότι θα γίνει αυτό υπό δύο όρους: α) Η Τουρκία να παραδώσει μερικούς πολιτικούς φυγάδες Πολωνούς. Οι Πολωνοί την περίοδο αυτή είναι σκλάβοι στους Αυστριακούς β) Η Τουρκία να αναγνωρίσει την Αυστρία ως κληρονόμο της Βενετσιάνικης Αυτοκρατορίας που εκείνη την εποχή, μαζί με τη Γαλλία την είχαν διαλύσει. Το παζάρεμα άρχισε. Οι κεφαλές των Ελλήνων πατριωτών έγιναν αντικείμενο εμπορίας και εμπορικών συναλλαγών. Η εγκάρδια συνεννόηση έγινε. Η Αυστρία δεν παρέδωσε όσους Έλληνες είχε συλλάβει. Άφησε μερικούς ελεύθερους, γιατί αλλιώς θα κλονιζόταν η Αυστριακή αγορά με το κλείσιμο πολλών μεγάλων εμπορικών επιχειρήσεων, που ήταν στα χέρια αυτών των Ελλήνων.

12. Σιδηροδέσμιος από τη Βιέννη στο Βελιγράδι

Στις 27 Απριλίου 1798, 24 στρατιώτες, 2 υπαξιωματικοί και 1 αξιωματικός, όλοι Αυστριακοί και με συνοδό έναν Τούρκο, 8 Έλληνες από την Βιέννη σιδηροδέσμιοι ξεκίνησαν για το Βελιγράδι. Η εντολή ήταν νύχτα να τους στραγγαλίσουν και να τους πετάξουν στον Ίστρο ποταμό. Και έτσι έγινε. Στη συνέχεια να διαδώσουν ότι απέδρασαν από τη φυλακή και δήθεν ότι τους κατεδίωξαν. Η εκτέλεση έγινε 24 Ιουνίου 1798. Οι 8 Έλληνες που μαρτύρησαν τη νύχτα εκείνη, στο Βελιγράδι, στο άνθος και στην ακμή της ηλικίας τους, ήταν: Ο Ρήγας, ετών 41, ο Ευστράτιος Αργέντης, ετών 31, ο Δημήτριος Νικολίδης, ετών 32, ο Αντώνιος Κορωνιός, ετών 27, ο Ιωάννης Καραντζάς, ετών 31, ο Θεοχάρης Τουρούντζιος, ετών 22, ο Ιωάννης Εμμανουήλ, ετών 24, ο Παναγιώτης Εμμανουήλ, ετών 22.

Στο βιβλίο του Αιμιλίου Λεγράνδ “ανέκδοτα έγγραφα”, διαβάσαμε τα εξής: Ο Τούρκος δεσμοφύλακας πριν από τον στραγγαλισμό του Ρήγα, του έλυσε την αλυσίδα μόνο από το δεξί χέρι και την άφησε να κρέμεται από το αριστερό με το χαλκά επάνω. Όταν ο Τούρκος φρουρός έσκυψε να του λύσει την αλυσίδα του Ρήγα από το πόδι του, ο Ρήγας, με την αλυσίδα των χεριών χτύπησε τον Τούρκο στο κεφάλι και τον σκότωσε. Τη στιγμή αυτή ο Ρήγας φώναξε: “Ετσι αποθνήσκουν οι γίγαντες. Εγώ έσπειρα, έρχονται άλλοι να θερίσουν”.

Η σύλληψη και ο θάνατος του Ρήγα ανέκοψε την πορεία του και την πορεία ενός ευρύτατου σχεδίου. Οι μελλοντικές εξελίξεις και οι διαδοχικές φάσεις της εφαρμογής του δεν ξέρουμε ποιές εξελίξεις επεφύλασσαν. Εν τούτοις το έργο και το μαρτύριό του ενέπνευσαν και εμψύχωσαν τους υπόδουλους Έλληνες. Έγιναν μία φωτεινή αστραπή, η οποία διέρρηξε το σκοτάδι της δουλείας και φώτισε με τη λάμψη της το δρόμο, προς την ελευθερία και προετοίμασε με τη Φιλική Εταιρεία την έκρηξη και την επιτυχία της Επαναστάσεως του 1821.

13. Η προσωπικότητα του Ρήγα

Ο Ρήγας είναι μία από τις μοναδικές προσωπικότητες του Νεώτερου Ελληνισμού, γιατί ήταν: 1) Δάσκαλος του Γένους. Με τα βιβλία του τονίζει στους Έλληνες τη σημαντική καταγωγή τους. 2) Μάρτυρας γιατί στραγγαλίσθηκε για την Ελευθερία της Ελλάδος. 3) Επαναστάτης γιατί προετοίμασε το κίνημά του και στηριζόταν σε γηγενείς δυνάμεις και όχι στη βοήθεια των δυνάμεων της Ανατολής και Δύσης, 4) Πολιτικός νους γιατί είχε την πρόνοια να συντάξει σε μία εποχή σκλαβιάς και τυραννίας το πρώτο Σύνταγμα του Ελληνικού Έθνους, ώστε να είναι έτοιμο, μετά την αποτίναξη της τυραννίας να κυβερνηθεί δημοκρατικά. Πίστευε ότι η αναρχία είναι μορφή τυραννίας. 5) Στρατιωτικός νους, γιατί είχε την πρόνοια να μεταφράσει και να τυπώσει το Στρατιωτικό Εγκόλπιο για τη στρατιωτική εκπαίδευση των Ελλήνων. Γιατί είχε σχεδιάσει την Επανάσταση του να την αρχίσει από τους τότε ένοπλους στρατιωτικούς πληθυσμούς τους Μανιάτες και τους Σουλιώτες. Στη συνέχεια θα προχωρούσε για την απελευθέρωση των υπολοίπων μερών της Ελλάδος και των άλλων Βαλκανικών λαών.

14. Τα μηνύματα του Ρήγα

Μέσα από τα έργα του Εθνεγέρτη Ρήγα βγαίνουν τα πιο κάτω μηνύματα, που είναι και σήμερα επίκαιρα: 1)Μέσα από τη Χάρτα εκφράζεται η διαχρονικότητα του Ελληνισμού. Η ιστορία μας διδάσκει, ότι η ελευθέρα Ελλάς, ο Ελλαδικός Ελληνισμός δεν συμπίπτει με τον μείζονα Ελληνισμό: Δηλ. το χώρο όπου οι Ελληνικές φυλές έδρασαν πνευματικά, οικονομικά, πολιτιστικά και πολιτικά. Δίκαια ο Ισοκράτης είπε: Η Ελλάς δεν είναι ένα γεωγραφικό σημείο, αλλά μία ιδέα. Ο μείζων Ελληνικός χώρος είναι αυτός που χάραξε ο Οδυσσέας, περιπλανώμενος 10 χρόνια, τον οποίο επεξέτεινε ο Μέγας Αλέξανδρος και τον σφυρηλάτησε, ανά τους αιώνες ο μόχθος, ο ιδρώτας, το πνεύμα και το αίμα των Ελλήνων. 2) Ο δημοκρατικός τρόπος διακυβερνήσεως του Έθνους, που είναι συστατικό στοιχείο του Ελληνικού Πολιτεύματος. 3) Μέσα από τα έργα του Ρήγα βγαίνει η υποχρέωση των πολιτών να υπερασπίζονται την Ελληνική Δημοκρατία. 4) Αβίαστα προκύπτει, ότι πιστεύει στη μόρφωση των ανθρώπων. 5) Πιστεύει ότι η δύναμις του Ελληνισμού στηρίζεται στο πνεύμα. 6) Η ελευθερία κατακτιέται με τις γνήσιες δυνάμεις των ντόπιων και όχι με τη βοήθεια των ξένων. 7) Η γνώση της Ελληνικής πνευματικής κληρονομιάς είναι απαραίτητο στοιχείο μορφώσεως του Έλληνα πολίτη. 8) Βγαίνει ότι η συνεργασία των Βαλκανικών λαών είναι δυνατό να συντελεσθεί, παρά τις Εθνικές και Θρησκευτικές διαφορές. 9) Βγαίνει αβίαστα η ισονομία, ελευθερία και ανεξιθρησκία των ατόμων.

14. Επικαιρότητα των μηνυμάτων σήμερα

Ο σπόρος της Ελευθερίας που είχε σπείρει ο Ρήγας, άνθισε μετά από 23 χρόνια με την Επανάσταση του 1821, γι’ αυτό και αποκαλείται Εθνεγέρτης. Δυστυχώς το όραμα του Ρήγα για μια “Ελληνική Δημοκρατία” όλων των Βαλκανικών λαών δεν μπόρεσε να πραγματοποιηθεί. Αυτό είχε και σαν συνέπεια να μη θεμελιωθεί οριστικά η ειρήνη, στη Χερσόνησο του Αίμου, μέχρι και σήμερα. Τα μηνύματα του Ρήγα και σήμερα είναι πολύ επίκαιρα. Ο Ρήγας ίσως σήμερα είναι πιο απαραίτητος περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Είναι καιρός να πάρουμε πρωτοβουλίες. Είναι καιρός να χαράξουμε μιά νέα εξωτερική πολιτική. Είναι καιρός να καταστήσουμε σαφές στους μεγαλόσχημους “συμμάχους” μας, ότι δεν είμαστε διατεθειμένοι να παραμένουμε επ’ άπειρον υπηρέτες ξένων συμφερόντων, όταν διακυβεύεται η επιβίωσή μας. Δεν μπορεί κανείς να καταλάβει τί είδους “φίλοι” και “σύμμαχοι” είναι όταν μας πιέζουν ασφυκτικά και συνεχώς να υποχωρούμε, για να μην ενοχληθούν οι αδίστακτοι εχθροί της ειρήνης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μήπως οι “φίλοι” αυτοί έχουν εκλεκτή συγγένεια με την αδικία και βαρβαρότητα; Τότε καλύτερα να μας λείπουν. Η κρισιμότητα των σημερινών περιστάσεων μας υποχρεώνει να δημιουργήσουμε αμέσως ένα αδιάσπαστο πανεθνικό μέτωπο. Εδώ και 10-ετίες η εξωτερική μας πολιτική παραμένει απελπιστικά αναποτελεσματική. Επείγει μία νέα και κομματικά ενιαία αντιμετώπιση των Εθνικών μας προβλημάτων. Ως πότε θα παραμένουμε απαθείς θεατές των γεγονότων; Ως πότε θα αφήνουμε αναπάντητες ψευδέστατες κατηγορίες, θρασύτατες προκλήσεις και απρόκλητες απειλές;

Αυτό που περιμένουμε από τους έχοντες συναίσθηση των ευθυνών πολιτικούς, είναι να οργανώσουν αμέσως μία μεθοδική και συντονισμένη εκστρατεία για τη διαφώτιση της διεθνούς κοινής γνώμης, περί των δικαίων μας, έστω και με πληρωμή δημοσιεύσεων, σε διεθνούς κύρους έντυπα. Οι αρμόδιοι οφείλουν ακόμη να αντιδρούν στα κάθε είδους ανθελληνικά δημοσιεύματα, που διαστρεβλώνουν κακόβουλα την αλήθεια. Πρέπει να δώσουμε να καταλάβουν εχθροί και φίλοι, ότι δεν θα ανεχθούμε στο εξής καμία άλλη συρρίκνωση του Ελληνισμού. Ας επανεξετάσουμε τα μεγάλα μας Εθνικά σφάλματα. Ας επιδείξουμε μεγαλύτερη επαγρύπνηση, καλύτερη οργάνωση και σταθερή πορεία. Είναι καιρός να ξεκινήσει μία διεθνής ειρηνική σταυροφορία για την άμεση και πλήρη απελευθέρωση της Β. Κύπρου. Η παρατεινόμενη κατοχή της, αποτελεί πρωτοφανή παραβίαση του διεθνούς δικαίου και βάναυση προσβολή των αποφάσεων και του κύρους του ΟΗΕ.

Ως προς το Σκοπιανό: Θα πρέπει κάποτε να εννοήσουν οι πάντες, ότι ο σφετερισμός του ονόματος “Μακεδονία” δεν δικαιολογείται, ούτε ιστορικά, ούτε εθνολογικά, ούτε γεωγραφικά. Τα Σκόπια αν θέλουν να επιβιώσουν, ως ανεξάρτητο κράτος, οφείλουν να διαλέξουν ονομασία που να ανταποκρίνεται και στην εθνολογική και στη γεωγραφική τους ιδιομορφία. Τόσο δύσκολο είναι να καταλάβουν οι Σκοπιανοί, ότι η φιλία και η συνεργασία τους με την Ελλάδα είναι γι αυτούς περισσότερο απαραίτητη; Η Μακεδονία μας δεν πρόκειται να χάσει την Ελληνικότητά της με την αυθαιρεσία αυτή. Τι θα κερδίσουν οι Σκοπιανοί προκαλώντας μία αδικαιολόγητη ονοματολογική σύγχυση; Τί θα κερδίσουν με όλ’ αυτά;

Ως προς την Αλβανία: Πρέπει να απαιτήσουμε την πλήρη διοικητική αυτονομία των Βορειοηπειρωτών. Ιστορικά, εθνολογικά και γεωγραφικά μόνο μία Ήπειρος υπάρχει. Αυτή είναι Ελληνική και τεχνητά διαιρεμένη.

Όσο για το χαϊδεμένο παιδί των ισχυρών της εποχής, την Τουρκία, η οποία αποτελεί την πέτρα του σκανδάλου, στην περιοχή μας, ένας επιδέξιος χειριστής μιας ενιαίας Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, θα μπορούσε αναμφίβολα να “πείσει” τους ιδιοτελείς συμμάχους μας γι’ αυτό. Οι δήθεν σύμμαχοί μας δεν αντιλαμβάνονται, ότι και αυτούς δεν τους συμφέρει μία υπερισχυρή Τουρκία; Κάποτε θα τη βρουν μπροστά τους απροκάλυπτα εχθρική. Αντίθετα τους συμφέρει μια Ελλάδα ισχυρή, η οποία έχει δώσει δείγματα αξιοπιστίας και έχει ήδη προσφέρει πολλά, για την ελευθερία των λαών.

Είναι καιρός να διαμορφώσουμε, έστω και καθυστερημένα, μία νέα εξωτερική πολιτική ανυποχώρητη για τις εθνικές μας διεκδικήσεις. Το μπορούμε, αρκεί να εξοστρακίσουμε τους ηττοπαθείς, τους πιθανώς εξωνημένους (πληρωμένους) και τους περί άλλα ασχολούμενους. Ενωμένοι είμαστε ακαταμάχητοι. Μένει να κατανικήσουμε τις δικές μας εσωτερικές αδυναμίες. Ας πάψουμε να είμαστε τόσο πολύ ευάλωτοι σε διχαστικά κηρύγματα, τόσο πολύ παγιδευμένοι, στα προσωπικά ή στα κομματικά μας συμφέροντα, μπορούμε σίγουρα να ελπίζουμε σε ένα καλύτερο μέλλον για όλους μας. Δυναμική εξωτερική πολιτική δεν σημαίνει υποχρεωτικά και ένοπλη αντιπαράθεση. Το αντίθετο, επιθυμούμε σχέσεις καλής γειτονίας. Θα μπορούσαμε να προτείνουμε σε όλους τους γείτονές μας μία “Ομοσπονδία Ανεξαρτήτων Βαλκανικών Κρατών” στην οποία θα συμμετείχε και η Τουρκία, αν ήθελε, χωρίς βλέψεις σε βάρος άλλων κρατών και με δημοκρατικές αντιλήψεις.

Σήμερα φαίνεται καθαρά πόσο διορατική στάθηκε η επιδίωξη του Ρήγα να συνενώσει όλους τους Βαλκανικούς λαούς, με όρους πλήρους ισοτιμίας σε ένα μεγάλο και ισχυρό κράτος, ικανό να αντιμετωπίσει κάθε είδους πίεση ή απειλή. Δύο σχεδόν αιώνες μετά την εθνική μας αποκατάσταση, ασυγχώρητα πολιτικά σφάλματα έχουν θέσει την πατρίδα μας στο περιθώριο της Ιστορίας. Ωστόσο η ακλόνητη πίστη του Ρήγα στους Έλληνες, συντηρεί την αισιοδοξία μας, για το μέλλον αυτού του τόπου.

15. Μνήμη Ρήγα Βελεστινλή

Η Βιέννη ήταν ένας από τους χώρους δράσης του Ρήγα. Με αφορμή τα 200 χρόνια από τον στραγγαλισμό του ο Ελληνοαυστριακός Σύνδεσμος σε συνεργασία με την Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας, υπό την αιγίδα του Πρεσβευτή μας στη Βιέννη, οργάνωσε έκθεση ελληνικών βιβλίων για τον Ρήγα. Ακόμη έγιναν αποκαλυπτήρια αναμνηστικής πλάκας, στην πρόσοψη του ιστορικού ναού του Αγίου Γεωργίου, στην οδό Ελλήνων στο κέντρο της Βιέννης. Σημειωτέον, ότι στη Βιέννη υπάρχει ακόμη το σπίτι στο οποίο έζησε ο Πρωτοπόρος και Πρωτομάρτυρας της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821. Στην Ελλάδα ευτυχώς γιορτάστηκε η μνήμη του Ρήγα με ομιλίες και διάφορες εκδόσεις βιβλίων και εκθέσεων. Ο Σύλλογος προς διάδοση της Ελληνικής Μουσικής του Σίμωνα Καρά εξέδωσε το Θούριο του Ρήγα με τη μουσική του. Η Ελληνική Βουλή και το πνευματικό κέντρο του Δήμου Αθηναίων έχουν οργανώσει δύο καταπληκτικές εκθέσεις, καθώς και το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, στην Παλαιά Βουλή. Στη Βουλή, και σε φυσικό μέγεθος, 2χ2 μέτρα υπάρχει η Χάρτα του Ρήγα. Στη Θεσσαλονίκη το Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων πραγματοποίησε ένα διήμερο συνέδριο με τη συμμετοχή περισσοτέρων των 50 Βαλκάνιων Επιστημόνων. Αλλά το σπουδαιότερο συνέδριο έγινε στη γενέτειρα του Ρήγα, στο Βελεστίνο, 4 ημέρες το μήνα Σεπτέμβριο, στο οποίο έλαβαν μέρος πάνω από 50 επιστήμονες Έλληνες και Ευρωπαίοι. Στην ημερίδα αυτή πρωταρχικό ρόλο έπαιξε η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης “Φερών – Βελεστίνου – Ρήγα” της οποίας πρόεδρος είναι ο δραστήριος Ιατρός Δημήτριος Καραμπερόπουλος, ο οποίος εκτός των άλλων βιβλίων, πρόσφατα εξέδωσε το βιβλίο “όνομα και καταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή” και αποδεικνύει την ελληνική καταγωγή του Ρήγα και τεκμηριώνει, ότι το μοναδικό όνομα με το οποίο ο ίδιος ήθελε να γίνει γνωστός, ήταν το Ρήγας Βελεστινλής.

Ο λόγος του Εθνεγέρτη είναι σήμερα όσο ποτέ άλλοτε επίκαιρος, επειδή ο ορίζοντας για μας είναι σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε σκοτεινός. Τον Εθνομάρτυρα Ρήγα Βελεστινλή και των γενναίων Ελλήνων συντρόφων του, ας είναι αιωνία η μνήμη τους και η ευγνωμοσύνη του Έθνους.